Alcohol: Werking en effect

Alcohol wordt gedronken. Via de maag bereikt alcohol het bloed. Het bloed brengt de alcohol naar de hersenen waarna de effecten optreden.

Soms zit er ook alcohol in eten, bijvoorbeeld in bonbons. Maar daar zit dan zo’n kleine hoeveelheid in dat je daar geen effect van voelt.

Zie ook:

• Alcohol in de hersenen
• Alcohol in het lichaam

 
Versie: augustus 2019

Nee, dat is het niet. Alcohol is een giftige stof die de maagwand irriteert. Als je op een lege maag gaat drinken loop je meer kans op buikkrampen en overgeven. Daarnaast vergroot je de kans op een alcoholvergiftiging. Je kan ineens veel dronkener zijn dan je verwacht had.

Bovendien raden we aan alleen een alcoholisch drankje te nuttigen omdat je de smaak lekker vindt. Als je drinkt, drink dan met mate. Drink niet met het doel om dronken te worden.

Versie: februari 2021

Nee, dat is het niet. Hoewel je misschien wel minder alcoholische vloeistof binnenkrijgt. Is deze wel sterker en kan je maagwand irriteren. Bovendien ben je sneller geneigd om er meer van te drinken omdat je minder snel vol zit. Hiermee vergroot je de kans op een alcoholvergiftiging. Het 1 is dus niet beter dan het ander.

Versie: augustus 2019

Door het drinken van shotjes word je niet eerder dronken dan door het drinken van bier. Sterke drank wordt wel iets sneller opgenomen, maar bij alle alcoholische glazen wordt gebruik gemaakt van zogenaamde ‘standaard glazen’. In bier zit minder alcohol dan bijvoorbeeld in sterke drank. Maar het glas van een shotje is dan ook veel kleiner dan een bierglas. Zo zit in elk standaardglas (zoals je deze in de horeca bestelt) uiteindelijk evenveel alcohol!

Qua alcoholpercentage staat 1 (klein) shotje dus gelijk aan 1 (groter) glas bier. 1 shotglaasje bevat minder vloeistof dan 1 glas bier. Maar er zit evenveel alcohol in.

Wel is het natuurlijk zo dat je shotjes makkelijker snel drinkt dan glazen bier. En op die manier snel meer alcohol binnen krijgt.

Lees hier meer over deze standaardmaten.

Versie: februari 2021

CDT is een eiwit dat ijzer vervoert in het lichaam. Als je langdurig veel alcohol drinkt, stijgt je CDT-waarde. Het duurt daarna vier tot zes weken totdat je CDT weer gedaald is naar normaal.

Er is nog een aantal andere metingen in het bloed die worden gedaan om alcoholgebruik over een langere periode terug aan te tonen.

Bijvoorbeeld het meten van leverenzymen: ASAT, ALAT, GGT en LDH.

Als je veel alcohol drinkt, gaan er cellen kapot in je lever. Als er te veel cellen kapot gaan, komen er meer leverenzymen vrij dan normaal. Dit kun je dan meten in het bloed. Wanneer je leverenzymen verhoogd zijn, betekent dit dat er schade is aangericht aan je lever. Wanneer je lever ernstig beschadigd is geraakt, kan het maanden duren voordat de leverenzymen naar normaal gedaald zijn, en soms herstelt je lever helemaal niet meer (je leverenzymen blijven dan verhoogd).

Daarnaast wordt er ook gekeken naar het MCV (mean corpuscular volume), het MCV is de doorsnede van de rode bloedcel.

Als je veel alcohol drinkt, zijn je rode bloedcellen groter dan normaal. Dit komt onder andere door een vitamine B12 tekort dat bij alcoholisten vaak voorkomt. Het duurt twee tot vier maanden tot het MCV weer gedaald is naar een normale waarde.

Versie: juni 2020

Alcohol wordt door de lever eerst afgebroken tot aceetaldehyde, vervolgens wordt aceetaldehyde afgebroken tot azijnzuur. Dit hele proces wordt bedoeld als we het hebben over de afbraak van alcohol. Dus binnen 1,5 uur is een standaard glas alcohol omgezet van alcohol naar aceetaldehyde naar azijnzuur.

Hoelang elke stap in het afbraak precies duurt is niet bekend. Dit zal ook zeer per persoon verschillen. Het is in ieder geval zo dat het proces langer duurt als er meer alcohol gedronken wordt. Er is namelijk maar een beperkte hoeveelheid enzymen in de lever aanwezig om aceetaldehyde om te zetten in azijnzuur. Als de hoeveelheid alcohol te groot wordt zal de aceetaldehyde zich ophopen in het lichaam. Dit leidt tot de vervelende bijwerkingen zoals misselijkheid en schade aan de lever en andere organen. Normaal gesproken zal het niet niet langer dan een dag duren voordat alle alcohol volledig is afgebroken, inclusief de aceetaldehyde.

Versie: juni 2020

Ja, dat kan. Hier kan op getest worden, maar dat kan alleen in een gespecialiseerd centrum.

Alcohol wordt afgebroken in je lever door het enzym “alcohol dehydrogenase”. Doordat mensen genetisch verschillend zijn, bestaan er verschillende soorten alcohol dehydrogenase. Mensen hebben verschillende genen, vanuit ieder gen ontstaat een ander soort enzym alcohol dehydrogenase, met een betere of slechtere mogelijkheid om alcohol af te breken. Dit verklaart voor een gedeelte, wanneer mensen dezelfde hoeveelheid alcohol drinken, ze de wisselende alcoholspiegels in hun bloed kunnen hebben. Met een genetische test kun je jouw soort alcohol dehydrogenase bepalen, en daarmee bepalen hoe goed dit enzym werkt.

Let op: deze test wordt met name in academische ziekenhuizen gedaan, jouw huisarts kan dit niet bepalen. De vraag is ook of het zinvol is om dit te bepalen. Je kunt ook beslissen om minder te drinken, als je merkt dat je slecht(er) tegen alcohol kunt.

Alcohol wordt door alcohol dehydrogenase omgezet in acetaldehyde. Acetaldehyde wordt daarna afgebroken door het enzym acetaldehyde dehydrogenase. 75% van de Aziaten mist het enzym acetaldehyde dehydrogenase, waardoor Aziaten veelal erg ziek worden als ze alcohol drinken: ze worden misselijk, braken en krijgen koorts. Wanneer je erg ziek wordt wanneer je alcohol drinkt, kun je laten testen (via een genetische test) op een acetaldeyde dehydrogenase deficiëntie, hiermee kom je er achter of jij ook een defect hebt in dat enzym.

Versie: augustus 2019

Ja, je kan nooit dronken zijn en toch te veel drinken.
Volgens de Gezondheidsraad heeft alcohol voor volwassenen een laag risico bij maximaal 1 glas per dag. Als je meer dan de aanbevolen maximum hoeveelheid drinkt en je hebt er geen last van, dan betekent dat niet dat er niets in het lichaam gebeurt. Ook al voel je de effecten misschien niet direct, toch levert een te grote dagelijkse alcoholconsumptie steeds grotere risico’s op. Die risico’s gelden voor de lever, maar ook voor hart- en bloedvaten en alle organen in je lichaam. Er zit als het ware voortdurend gif in je lichaam. Door iedere dag te drinken, is je lichaam continu bezig om de alcohol af te breken. Dat kost veel energie.

Welke risico’s zijn er?
Borstkanker
Bij vrouwen wordt bij 1 glas de kans op het ontwikkelen van borstkanker groter. Als je geen risico wil lopen is het beter om geen alcohol te drinken.

Tolerantie
Als je merkt dat je steeds meer alcohol nodig hebt om het effect te merken, dan heb je een tolerantie ontwikkeld voor alcohol. Dat betekent dat het roes-effect van alcohol steeds minder voelbaar wordt. Het lichaam en met name de lever zijn dan gewend geraakt grote hoeveelheden alcohol te verwerken. Om dezelfde roes te kunnen voelen heb je steeds meer alcohol nodig. Als je ineens stopt met alcohol, bestaat de kans dat je je lichamelijk niet prettig voelt en een groot verlangen voelt naar alcohol.

Wat levert minder drinken op?
Minder drinken is goed voor je nachtrust. In het begin zal dat behoorlijk wennen en omschakelen zijn. Afhankelijk van de hoeveelheid die je dagelijks dronk, zullen de verschijnselen die je dan voelt heftiger of minder heftig kunnen zijn. Vaak melden mensen dat ze problemen hebben in het begin met het inslapen, omdat ze de alcohol als ‘slaapmutsje’ gebruikten. Op den duur zal je slaapkwaliteit echter enorm verbeteren. Door alcohol slaap je snel in, maar de slaapkwaliteit en de diepe slaap worden eigenlijk verstoord door alcohol. Je rust daardoor niet echt uit.
Ook maak je de kans op leverziekten kleiner.

Waar te beginnen als je wil minderen of stoppen met drinken?
Als je wil minderen is het goed om met de gewoonte van dagelijks drinken te breken. Alcohol moet iets zijn voor bijzondere gelegenheden. Het is goed om enkele dagen per week niet te drinken, zodat je de gewoonte doorbreekt.

Met Jellineks anonieme zelftest alcohol kun je nagaan of jouw alcoholgebruik veilig of riskant is.

Als je wil stoppen met alcohol drinken dan zijn er online zelfhulp programma’s. Je kan zelfstandig en anoniem stoppen met drinken met de gratis Jellinek Online Zelfhulp Alcohol. Of hulp vragen via je huisarts. Mocht je last krijgen van ontwenningsverschijnselen, dan kan je huisarts je ondersteunen met tijdelijke medicatie om je de eerste tijd door te helpen.

Liever eerst een gratis adviesgesprek?
Bij Jellinek kun je altijd een gratis adviesgesprek aanvragen over de mogelijkheden.

Bel de Jellinek Advieslijn: 088 – 505 1220, elke werkdag bereikbaar van 8:30 tot 17:00.
Je laat je naam en vraag achter. Tussen 13:00 en 17:00 word je teruggebeld.

Versie: november 2020

Onder invloed

• Veranderde stemming.
• Lichtrood gelaat.
• Soms lichtgeraakt of overdreven sentimenteel.
• Verminderde coördinatie.

Dag erna

• Adem ruikt naar alcohol.
• Kater.
• Black-out. Bij een black-out weet je niet meer wat er gebeurd is toen je onder invloed was.

Lange termijn

• Tolerantie. Meer alcohol nodig hebben om effect nog te voelen.
• Ruzies en problemen met partner.
• Verminderde interesse in hobby’s.
• Achteruitgang van prestaties.
• Lichamelijke klachten.

Een glas alcohol bevat gemiddeld 10 gram alcohol. De lever breekt 7 gram alcohol per uur af. De lever doet er dus een uur tot anderhalf uur over om een glas alcohol af te breken. Hoe meer je drinkt, hoe langer dit duurt. Over de aantoonbaarheid van andere middelen lees je hier.

Niet alleen de snelheid waarmee de alcohol in het lichaam wordt afgebroken is van belang. De hoeveelheid alcohol in het bloed is ook afhankelijk van geslacht en gewicht. Alcohol verdunt zich namelijk met het lichaamsvocht. Het lichaam van een man bevat gemiddeld aanmerkelijk meer lichaamsvocht dan het lichaam van een vrouw (vrouwen hebben meer vetweefsel) en zijn gemiddeld ook zwaarder. Dus bij mannen komt de alcohol minder hard aan dan bij vrouwen.

Er is een formule waarmee je kunt uitrekenen hoe hoog je alcoholpromillage is op een bepaald moment. Met de formule kun je ook berekenen hoelang het duurt voordat je promillage onder de 0,5 komt.

Bepalen van promillage

Voor het bepalen van promillage alcohol in het bloed meet men de hoeveelheid alcohol in de uitademingslucht. De politie kan een blaastest afnemen. De test op straat wordt alleen gebruikt om aan te tonen of het gebruik boven de 0,5 promille is. Als het lager is mag de persoon doorrijden, maar als het hoger is dan 0,5 promille dan moet de bestuurder mee naar het politiebureau.

Op het bureau meet men het alcoholpromillage van de persoon opnieuw, alleen dit keer aan de hand van nauwkeuriger meetapparatuur, zodat het exacte promillage vastgesteld kan worden. Het apparaat meet het aantal microgrammen pure alcohol per liter lucht. Het aantal microgrammen per liter lucht kun je omrekenen naar het promillage.

Alcoholtesten door middel van Etylglucuronide (EtG) testen de urine op aanwezigheid van de alocholmetaboliet EtG. Het voordeel van het meten van EtG is dat dit langer aantoonbaar is in de urine dan alcohol. Daarmee is het een nuttige bepaling om gebruik van alcohol vast te stellen. EtG is gedurende 2 tot 5 dagen na alcohol consumptie aantoonbaar. Dat wil zeggen dat wanneer deze test binnen 5 dagen wordt herhaald een positieve uitslag nog een restwaarde zou kunnen zijn van eerder gebruik. Indien een test na 5 dagen wordt herhaald en positief is, wijst dit altijd op nieuw gebruik. Indien een test na 2-5 dagen wordt herhaald en de EtG-waarde is positief, maar meer dan 50% gedaald, dan is het mogelijk dat er geen sprake is van nieuw alcoholgebruik. Indien een test na 2-5 dagen wordt herhaald en de EtG-waarde is positief en hoger of minder dan 50% gedaald, dan is het zeer waarschijnlijk dat er sprake is van nieuw alcoholgebruik.

Bepalen van leverwaarden

Versie: augustus 2019

9 blikken bier van 0,33 cl is 12 eenheden (er vanuit gaande dat het 5% bier is). Het leek onze verslavingsarts onwaarschijnlijk dat je daarmee zo’n hoge BAC in het bloed kunt maken, in zo’n korte tijd. Maar niet onmogelijk. Als je snel veel sterke drank drinkt kan het wel.

Als we daarnaast de formule van de alcoholcalculator invullen dan blijkt dat een man die in 45 minuten 12 eenheden alcohol drinkt, alleen boven de 3 promille uitkomt als hij minder dan 55 kilo weegt. Dan is het mogelijk. Maar zodra een man zwaarder is wordt het promille weer minder hoog.
* Kanttekening hierbij is, dat deze formule rekening houdt met lichaamsgewicht, geslacht en het aantal uren vanaf het eerste drankje. Deze formule is echter gebaseerd op gemiddelden en is niet voor ieder lichaam accuraat. De berekening geeft dus  altijd slechts een indicatie! Het werkelijke exacte promillage is alleen vast te stellen met een blaastest of bloedtest.

De opbouw van het alcoholpromillage in het bloed is dus van meerdere factoren afhankelijk, zoals: geslacht; gewicht, man/vrouw, wel/niet gegeten etc. Het zou ook nog kunnen dat het sterk bier is geweest, dan komt hij bijvoorbeeld wel boven de 3 promille uit.

Ook van invloed op de hoogte van het promillage is het soort drank. Het promillage verloopt anders bij bier dan bij sterke drank. De hoogste concentratie alcohol in het bloed treedt bij sterke drank op na 3 kwartier tot een uur. Bij bier duurt dat langer. Door de hoeveelheid vocht wordt de alcohol in bier langzamer opgenomen. In die tijd is het lichaam de alcohol alweer aan het afbreken. Daardoor krijg je bij bier lagere concentraties alcohol in het bloed dan bij sterke drank. Dus er is helaas niet een eenduidig antwoord op te geven.

Versie: februari 2021

Alcohol beïnvloedt de werking van de hersenen en de zenuwen. Bij een hoger bloedalcoholgehalte worden meerdere delen beïnvloed. Achtereenvolgens worden de volgende onderdelen beïnvloed:

• De cortex
• Het limbisch systeem
• De kleine hersenen
• De hersenstam

Alcohol beïnvloedt de functies van deze verschillende onderdelen van de hersenen.

De cortex

De cortex interpreteert en analyseert informatie. Ook zorgt de cortex ervoor dat we onze impulsen beheersen en niet onmiddellijk toegeven aan verlangens. Door beïnvloeding van de cortex door alcohol kan men minder goed oordelen en nadenken. Ook voelt men zich minder geremd.

Het limbisch systeem

Het limbisch systeem bevat het beloningscentrum. Prikkeling van dit centrum zorgt ervoor dat we ons goed voelen, bijvoorbeeld na eten. In het limbisch systeem rusten ook verlangens en emoties als angst, woede en verdriet. Ook een deel van het geheugen huist in het limbisch systeem. Beïnvloeding van het limbisch systeem door alcohol zorgt ervoor dat we ons lekker voelen, overdreven emotioneel worden en dingen minder goed kunnen onthouden.

De kleine hersenen

De kleine hersenen coördineren de bewegingen. Beïnvloeding van de kleine hersenen zorgt ervoor dat die bewegingen minder goed verlopen. De drinker kan de vinger niet meer naar de neus brengen, het evenwichtsvermogen wordt aangetast en de drinker gaat waggelen.

De hersenstam

De hersenstam stuurt o.a. de ademhaling. Bij hoog alcoholgebruik kan de ademhaling onderdrukt worden. Alcohol beïnvloedt de werking van neurotransmitters. Dit zijn stofjes die prikkels in de hersenen overdragen. Alcohol beïnvloedt de afgifte van dopamine. Dopamine prikkelt het beloningscentrum. Ook worden stofjes als GABA en glutamaat beïnvloed. Hierdoor gaan de hersenen langzamer werken waardoor iemand ontspannen en rustig wordt.

Bekijk ook onze animatie Drugs in de hersenen om te kijken hoe alcohol in de hersenen werkt.

Versie: augustus 2019

Alcohol:

• passeert de maag
• komt in de dunne darm terecht
• komt in het bloed
• verdeelt zich over het lichaamsvocht, weefsel en organen
• passeert de bloed-hersenbarrière
• komt terecht in de hersenen.

Op deze site zijn twee animaties te vinden. De animatie Drugs in het Lichaam geeft de route weer die alcohol aflegt in het lichaam. De animatie Drugs in de Hersenen gaat in op de werking van alcohol in de hersenen.

Maag

Na het drinken komt alcohol in de maag terecht. Daar vermengt het zich met het aanwezige voedsel, vocht en maagzuur. Een klein deel van de alcohol komt via de maag in het bloed terecht.

Dunne darm

De rest van de alcohol gaat via het maagportier – dat is de klep tussen maag en dunne darm – naar de dunne darm. Het oppervlak van de darmwand is door in- en uitstulpingen (de darmvlokken) enorm groot. Hierdoor wordt de alcohol snel opgenomen.

Bloed

Via de darmwand komt de alcohol in het bloed. In het begin van de dunne darm wordt de meeste alcohol opgenomen. De hoogste concentratie alcohol in het bloed treedt bij sterke drank op na 3 kwartier tot een uur. Bij bier duurt dat langer. Door de hoeveelheid vocht wordt de alcohol in bier langzamer opgenomen. In die tijd is het lichaam de alcohol al weer aan het afbreken. Daardoor krijg je bij bier lagere concentraties alcohol in het bloed dan bij sterke drank.

Verdeling over het lichaamsvocht

Met het bloed verspreidt de alcohol zich over al het lichaamsvocht, organen en weefsels.
Vrouwen hebben minder lichaamsvocht dan mannen. Zij hebben bij een zelfde glas dan ook een hogere concentratie alcohol in hun bloed dan mannen. Bij de man bestaat ongeveer 70% van het lichaamsgewicht uit lichaamsvocht. Bij een vrouw is dat 60%. Een man weegt gemiddeld 80 kilo, een vrouw 68 (Bron: Statistisch jaarboek). Bij een man verdeelt een zelfde glas alcohol zich dus over 56 liter bij een vrouw over 40.

Bloed-hersen barrière

De hersenen zijn heel erg kwetsbaar. Het is belangrijk dat de hersenen beschermd worden tegen bacteriën en virussen. De bloedvaten in de hersenen zijn extra dik. Virussen en bacteriën kunnen er niet doorheen. Water, alcohol en drugs wel.

Hersenen

In de hersenen beïnvloedt alcohol de werking van de zenuwen. Hierdoor ontstaan de gevoelde effecten. De alcohol wordt afgebroken door de lever, uitgescheiden door de nieren en daarna uitgeplast. Lees ook de vraag: hoe wordt alcohol afgebroken?

Versie: juni 2020

De snelheid van de opname hangt af van:

• de aanwezigheid van voedsel in de maag;
• het alcoholpercentage;
• de temperatuur van de drank en of het drankje veel koolzuur bevat;
• hoe de drank gedronken wordt.

Als de opname traag gaat, kan tijdens het proces van opname de afbraak van alcohol al beginnen. Het lichaam bereikt dan een minder hoog alcoholpromillage. Bij sterke drank wordt de alcohol vrijwel tegelijkertijd opgenomen. Bij bier gebeurt niet. Op het moment dat de ‘laatste’ alcohol uit bier in het bloed komt, is de ‘eerste’ al weer afgebroken.

Voedsel in de maag

Een volle maag remt en een lege maag versnelt de opname van alcohol in het bloed. Vooral voedsel dat rijk is aan koolhydraten vertraagt de opname. Maar ook voedsel dat rijk is aan vetten en eiwitten kan de opname vertragen. Brood, pasta, aardappelen en rijst bevatten veel koolhydraten. Boter, kaas, olie en noten bevatten veel vetten, terwijl vlees, melk en eieren veel eiwitten bevatten. Bij een lege maag duurt het 10 tot 30 minuten voordat de alcohol in het bloed zit. Bij een flinke maaltijd met veel koolhydraten, vetten en eiwitten kan de opname in het bloed wel een uur later zijn na de inname van alcohol.

Alcoholpercentage

Dranken met een alcoholpercentage onder de 10% worden het langzaamst opgenomen. Dat komt door de hoeveelheid vocht in die dranksoorten. Uit dranken met alcoholpercentages tussen de 10% en 40% wordt alcohol het snelst opgenomen. Boven de 40% gaat het nog langzamer. Het maagportier verkrampt dan waardoor er minder alcohol in de dunne darm terecht komt.

Zwak alcoholische dranken die veel water bevatten, zoals bier worden dus langzamer opgenomen dan sterke drank.

Temperatuur van de drank

Warme dranken en dranken met koolzuur zoals champagne worden sneller opgenomen.

Hoe wordt er gedronken

Wanneer iemand alcohol door een rietje drinkt, bijvoorbeeld bij een mixdrankje, dan wordt de alcohol sneller opgenomen dan wanneer iemand alcohol op de normale manier uit een glas drinkt. Dit komt omdat de alcohol via de bloedvaten in het gehemelte wordt opgenomen. Je wordt dan sneller dronken, maar niet meer dronken. Er komt dus nog steeds evenveel alcohol je lichaam in, alleen sneller.

Versie: juni 2020

Alcohol wordt vooral afgebroken door de lever. De lever doet 1 tot 1,5 uur over de afbraak van 1 standaardglas alcohol. Als je 8 glazen drinkt, is de lever dus 8 tot 12 uur bezig om de alcohol af te breken. Dit betekent dat je na een avond stevig drinken ’s ochtends nog steeds alcohol in je bloed hebt.

Maag

In de maag wordt reeds een deel van de alcohol afgebroken. Dat gebeurt door het enzym ADH dat in het maagslijmvlies zit.

Lever

De lever breekt de alcohol met een snelheid van ongeveer 7 gram per uur af. Een alcoholconsumptie bevat 10 gram. De lever doet dus 1,5 uur over de afbraak van 1 standaardglas alcohol. Hierin zitten wel individuele verschillen. De ondergrens ligt bij 5 tot 6 gram per uur en de bovengrens bij 12 tot 13 gram per uur (1). De afbraak kan ook uitgedrukt worden in het promille per uur. Het lichaam breekt dan 0,002 promille per kg lichaamsgewicht per uur af. Bij de afbraak van alcohol komt energie vrij en wel 7 calorieën per gram alcohol. Van de alcohol die in het bloed komt breekt de lever 95% af. De rest verlaat via de urine, adem en zweet het lichaam.

De afbraak in stappen

De alcohol wordt in aantal stappen afgebroken.

Stap 1: De lever breekt de alcohol af tot aceetaldehyde. Aceetaldehyde is een giftige irriterende stof, het tast de organen aan en is onder andere verantwoordelijk voor de kater.
Stap 2: De lever breekt de aceetaldehyde af tot azijnzuur.
Stap 3: De azijnzuur wordt afgebroken tot water en kooldioxide. Water en kooldioxide worden via urine en ademen uitgescheiden.

Aan mensen met alcoholproblemen wordt wel disulfiram voorgeschreven. Disulfiram zorgt ervoor dat de afbraak van aceetaldehyde tot azijnzuur gestopt wordt. Aceetaldehyde hoopt zich dan op in het bloed waardoor de gebruiker zich heel beroerd voelt.

Bij de afbraak betrokken enzymsystemen

Bij de afbraak van alcohol is een aantal enzymsystemen betrokken.
De belangrijkste zijn:

1. Het enzymsysteem ADH ofwel alcoholdehydrogenase.
2. Het enzymsysteem MEOS ofwel het microsomaal ethanol oxyderend systeem.

A.D.H.

Het enzym A.D.H. zit in het maagslijmvlies, darmslijmvlies en de lever. A.D.H. zet de alcohol om in aceetaldehyde. De A.D.H. activiteit in de maag bij vrouwen is slechts 70% van die van de man (1). Hierdoor blijft bij vrouwen bij eenzelfde glas meer alcohol in hun bloed dan bij mannen. De alcohol die in de bloedstroom terecht komt, wordt bijna geheel door A.D.H. in de lever afgebroken tot aceetaldehyde. Een ander enzym in de lever (aldehydedehydrogenase) breekt dit weer af tot azijnzuur.

M.E.O.S.

Dit enzymsysteem wordt actief bij hoge concentraties alcohol en bij chronisch alcoholgebruik. Dit systeem zou een verklaring kunnen zijn voor het feit dat men aan alcohol went (tolerantie).

1. Spieksma, Alcoholisme (2000)

Versie: juni 2020

De afbraak van alcohol kan helaas niet versneld worden. Niet door koffie, niet door veel bewegen, niet door een koude douche en niet door een wandeling in de frisse lucht en ook niet door vitamines. Alcohol wordt afgebroken door de lever.

De lever doet 1 tot 1,5 uur over de afbraak van 1 standaardglas alcohol. Als je 8 glazen drinkt, is de lever dus 8 tot 12 uur bezig om de alcohol af te breken. Als je ’s avonds veel gedronken hebt is het dus mogelijk dat je de volgende ochtend nog alcohol in je lichaam hebt. Dit heeft invloed op je rijgedrag.

De enige stof die van invloed is op de afbraak is fructose. Een injectie met een grote hoeveelheid zou enig effect hebben. De stof kan alleen onder medisch toezicht toegediend worden. Koolhydraatrijk voedsel kan de opname van alcohol vertragen. Spierarbeid of dansen kan ook helpen om het promillage iets te verlagen.

Versie: augustus 2019

Bij een kater voel je je slap, moe, misselijk, je kunt braken en hebt hoofdpijn. De belangrijkste oorzaken van een kater zijn:

• Vochtverlies tijdens het drinken;
• Het ontstaan van de giftige en irriterende stof aceetaldehyde;
• Irritatie van het maagslijmvlies;
• De werking van andere soorten alcohol, de zogenaamde foezelalcoholen;
• Persoonlijke omstandigheden als moe of down zijn, maar ook slecht eten.

Vochtverlies

De belangrijkste oorzaak van de kater is het vochtverlies. Alcohol stimuleert de vochtafdrijving waardoor het lichaam uitdroogt.

Alcohol zorgt er voor dat de nieren veel water uitscheiden. Daardoor ontstaat veel ongeconcentreerde waterachtige urine. Door het vochtverlies voel je je de volgende dag slap en moe en heeft een droge mond. Bij sterke drank krijg je nog minder vocht binnen dan bij bier, waardoor de kater heftiger is. Dit vochtverlies is makkelijk tegen te gaan door tussendoor water te drinken.

Het ontstaan van de giftige stof aceetaldehyde

Een tweede oorzaak is de vorming van de giftige stof  ‘aceetaldehyde’ die bij de afbraak van alcohol ontstaat. Het lichaam breekt deze stof zo snel mogelijk af. Als je veel drinkt ontstaat er toch nog relatief veel van deze stof. De aceetaldehyde zorgt voor hoofdpijn en het trillerige gevoel.

Alcoholisten krijgen wel eens Antabus of Refusal (disulfiram) voorgeschreven. Dit middel zorgt ervoor dat de afbraak van aceetaldehyde geblokkeerd wordt. Ze worden doodziek, misselijk, duizelig en krijgen hoofdpijn. Alcoholisten weten dat ze niet kunnen drinken als ze dit middel nemen. Het helpt om het niet drinken vol te houden.

Irritatie van het maagslijmvlies

Een derde oorzaak van de kater is de irritatie van het maagslijmvlies door alcohol. Ook hierdoor kan misselijkheid ontstaan.

Foezelalcoholen

In alcoholische dranken zitten behalve alcohol (ethylalcohol) ook nog andere soorten alcohol. Deze soorten alcohol worden wel foezelalcoholen genoemd en komen in zeer kleine hoeveelheden voor. Ze zijn giftig, worden trager afgebroken dan alcohol en zijn de volgende dag nog in het bloed aanwezig. De ernst van de kater heeft ook te maken met de hoeveelheid foezelalcoholen. In wodka zitten de minste en in pruimenbrandewijn de meeste foezelalcoholen.

Moe voelen

Verder zijn persoonlijke omstandigheden van groot belang bij het ontstaan van de kater. Als je je al voorafgaand aan het drinken moe, slecht of down voelt, zal de kater de volgende dag extra onaangenaam zijn. Ook niet of niet goed eten, kan de kater erger maken. In deze rubriek is ook de vraag beantwoord hoe een kater is te voorkomen.

Video’s

• Willem de Bruin over de kater
• The Scientific Hangover Cure

Versie: juni 2020

Vrouwen raken over het algemeen van dezelfde hoeveelheid alcohol 20 tot 30% sterker onder invloed dan mannen. Vrouwen worden dus sneller dronken dan mannen.

Dat komt omdat vrouwen:

1. Minder alcohol in de maag afbreken dan mannen. Hierdoor komt er bij eenzelfde glas meer alcohol in de bloedstroom terecht.
2. Minder lichaamsvocht hebben dan mannen. Alcohol verdeelt zich over het bloed en het lichaamsvocht. Omdat vrouwen minder lichaamsvocht hebben, bereiken zij bij een zelfde glas een hoger promillage. Wanneer iemand overgewicht heeft (dus meer vet heeft) dan is het totale percentage lichaamsvocht lager.
   • lichaamsvocht bij mannen: circa 60% (tussen de 55 en 65%)
   • lichaamsvocht bij vrouwen: circa 55% (tussen de 50 en 60%)
3. Een iets kleinere lever hebben dan mannen waardoor de alcohol langzamer afgebroken wordt.

Behalve bovengenoemde redenen kunnen bij vrouwen ook de geslachtshormoonspiegels invloed hebben op de alcoholconcentratie in het bloed. De snelste afbraak van alcohol ligt op dag 20-25 van de cyclus (dus vlak voor de menstruatie).

Dus eenzelfde hoeveelheid alcohol kan bij een vrouw op verschillende tijdstippen in de cyclus verschillende effecten hebben. De oorzaak hiervan is onbekend.

Versie: augustus 2019

Iemand die alcohol drinkt door een rietje wordt waarschijnlijk inderdaad iets eerder dronken, maar dit effect is minimaal. Het is de vraag of de drinker dit verschil merkt, waarschijnlijk niet. De reden dat het in theorie iemand sneller dronken kan maken is doordat de alcohol via het rietje iets sneller in het bloed wordt opgenomen. Door een rietje stroomt de alcohol langs het gehemelte. Het gehemelte is sterk doorbloed. Hierdoor wordt een deel van de alcohol al direct via het gehemelte opgenomen. Ook verdampt er meer alcohol als we via een rietje drinken. Deze damp ademen we in. Uiteindelijk maakt het natuurlijk niet veel uit. De hoeveelheid alcohol die iemand binnenkrijgt, is hetzelfde.

Gehemelte

Bij het drinken van alcohol door een rietje stroomt de alcohol langs het gehemelte de keel in. Als we alcohol drinken uit een glas, stroomt de alcohol vooral over de tong naar de keel. Er is dan veel minder contact met het gehemelte.

Het gehemelte is sterk doorbloed en heeft een zeer dunne huid. Stroomt de alcohol langs het gehemelte, dan kan een deel van de alcohol al meteen via het gehemelte in de bloedbaan opgenomen worden. Dat gaat dus sneller dan via de maag en darmen. Het bloed brengt de alcohol vervolgens naar de hersenen, waarna de effecten kunnen optreden.

Verdamping

Bij het drinken van alcohol via een rietje verdampt er meer alcohol dan via het drinken uit een glas. Deze verdampte alcohol ademen we vervolgens in. De alcohol komt dan via de longen in het bloed. Ook dat is een snelle manier van opnemen.

De toegenomen verdamping ontstaat doordat door het zuigen aan een rietje een lagere luchtdruk in de mond ontstaat dan buiten. Bij een lagere luchtdruk verdampen vloeistoffen eerder. Normaal ligt het kookpunt van alcohol op 79 graden. Dan treedt 100% verdamping op. Onder de 79 graden treedt ook verdamping op, maar in een geringere mate.

Bij een lagere druk gaat het kookpunt van alcohol omlaag en kan er meer alcohol verdampen. Dit gebeurt dus bij het drinken van alcohol door een rietje. De druk wordt verlaagd, waardoor er meer alcohol verdampt.

Groter oppervlak

Bij het drinken van alcohol door een rietje krijgen we de alcohol in kleine straaltjes binnen. Deze kleine straaltjes zorgen voor een groter oppervlak dan een enkele grote slok.

Ook dit grotere oppervlak zorgt ervoor dat er meer alcohol kan verdampen.

Drinken we alcohol met koolzuur (bijvoorbeeld bier), dan zorgt het grotere oppervlak er verder voor dat koolzuurbelletjes gemakkelijker vrij kunnen komen. Deze koolzuurbelletjes nemen alcoholdampen mee, die vervolgens ingeademd worden.

Hoeveelheid alcohol

Van alcohol drinken door een rietje wordt iemand dus inderdaad eerder dronken. Uiteindelijk maakt het natuurlijk niet veel uit. Iemand krijgt bij het drinken door een rietje net zoveel alcohol binnen als bij het drinken uit een glas, namelijk 10 gram alcohol per consumptie. De opname van alcohol gaat alleen iets sneller. Onze lever doet er vervolgens anderhalf uur over om dat ene glas af te breken.

Bron

Technische Werkwinkel Gezondheidszorg TU Eindhoven

Versie: december 2019

Bij alcoholvergiftiging wordt de concentratie alcohol in het bloed zo hoog dat je bewusteloos en in coma kan raken. Bij jongeren kan dit al bij een promillage van 1,7. Bij volwassen ervaren drinkers kan een alcoholvergiftiging optreden vanaf een promillage van 4. De kans op bewusteloosheid is dan groot. Bij 5 promille raakt een volwassene in coma.

Hoe ontstaat een alcoholvergiftiging?

Alcohol is een verdovend middel dat uiteindelijk ook het zenuwstelsel zo sterk kan verdoven dat de ademhalingscentra verlamd raken. Dit kan dodelijk zijn. Hoeveel je moet drinken om een alcoholvergiftiging te krijgen hangt af van veel factoren zoals:

• Gewicht
• Ervaring met drank
• Geslacht
• Hersenvolume

Jongeren sneller een hoger promillage

Jongeren krijgen bij een veel lager promillage dan volwassenen een alcoholvergiftiging. Doordat ze nog niet volgroeid zijn en nog weinig wegen, zitten ze ook al snel in de gevarenzone. Ook zijn ze nog niet gewend aan alcohol.

Alcohol verdeelt zich over het lichaamsvocht. Bij een jongen bestaat 60% van zijn gewicht uit lichaamsvocht. Bij een jongen van 50 kg verdeelt de alcohol zich over 30 liter vocht. Na 2 glazen heeft hij een promillage van 0,50. Bij een volwassen jongen van 70 kg weegt verdeelt de alcohol zich over 42 liter vocht. Zijn promillage na twee glazen is dan 0,33.

Kinderen die met een alcoholvergiftiging in een ziekenhuis opgenomen werden, hadden een gemiddeld alcoholpromillage van 1,8. Als een meisje van 50 kg 6 glazen binnen 2 uur drinkt bereikt ze dit percentage al, bij een jongen van 50 kg gebeurt dat bij 7 glazen. Jongeren hebben een alcoholvergiftiging dus snel te pakken.

Vrouwen sneller een hoger promillage

Vrouwen krijgen na gebruik van eenzelfde hoeveelheid alcohol een hoger promillage dan mannen. Zij hebben minder lichaamsvocht dan mannen waardoor zij bij dezelfde hoeveelheid alcohol sneller een hoger promillage hebben.

We zagen dat bij een jongen 60% van zijn gewicht uit lichaamsvocht bestaat. Bij een meisje is dit 55%.

Hersenvolume jongeren

Behalve geslacht, gewicht, ervaring speelt ook het hersenvolume een rol bij het ontstaan van een alcoholvergiftiging bij jongeren. Hersenvolume hangt nauw samen met leeftijd. Bij kinderen van 3 jaar nemen de hersenen een kwart deel van het lichaam in beslag. Bij 12-jarigen een zesde deel en bij volgroeide mensen een achtste deel. Als je 15 á 16 jaar bent zal het hersenvolume ergens tussen een zesde tot een achtste deel van het lichaam uitmaken.

Hierdoor komt relatief een groot deel van de alcohol in de hersenen terecht.

Aantal alcoholvergiftigingen

In 2014 belandden 783 jongeren onder de 18 in het ziekenhuis voor een alcoholvergiftiging (1). De gemiddelde leeftijd was 15,3 jaar.

Klachten bij alcoholvergiftiging

Klachten zijn onderkoeling, niet aanspreekbaar meer zijn, niet meer te wekken/bewusteloos, in coma zijn, ademdepressie (ademhaling ‘valt uit’), maar ook andere storingen in de vitale functies zoals beschadigde nieren zijn geconstateerd.

Bronnen

NDM 2015, Trimbos Instituut

Versie: december 2015

Alcohol verwijdt de bloedvaten. Dat geeft een warm gevoel maar door de verwijding verlies je warmte en daalt de lichaamstemperatuur. Het warme gevoel na drinken is dus bedrieglijk. Veel wintersporters denken ten onrechte dat ze door het drinken van alcohol tijdens of na het skiën/schaatsen warm worden. Dit is onjuist.

De huid van iemand die gedronken heeft kan warmer voelen, maar de daadwerkelijke temperatuur van het lichaam is kouder. Onderkoeling ontstaat dan sneller dan als je geen alcohol gedronken hebt.

Versie: juni 2020

Door alcoholgebruik kan het aantal bloedplaatjes sterk verminderen. Bloedplaatjes zorgen ervoor dat een wond dicht gaat waardoor het bloeden kan stoppen. Om deze vraag goed te kunnen beantwoorden moeten we eerst iets uitleggen over de samenstelling van het bloed. Daarna gaan we in op de rol van alcohol.

Samenstelling bloed

Een volwassen mens heeft 5 á 6 liter bloed.

Bloed bestaat uit:

• plasma
• rode bloedlichaampjes
• witte bloedlichaampjes
• bloedplaatjes

Plasma

55% van het bloed is plasma. Plasma bestaat voor 90% uit water met opgeloste stoffen en bloedeiwitten (waaronder het voor de stolling belangrijke fibrinogeen). Het bloedplasma vervoert bloedlichaampjes en een groot aantal unieke stoffen.

Rode bloedlichaampjes

De rest van het bloed, bijna 45%, bestaat uit rode bloedlichaampjes. Rode bloedlichaampjes vervoeren zuurstof en koolstofdioxide. Zuurstof gaat naar alle organen van het lichaam waar het geruild wordt tegen koolstofdioxide dat vervolgens naar de longen gebracht wordt.

Witte bloedlichaampjes

Minder dan 0,1% van het bloed bestaat uit witte bloedlichaampjes. Witte bloedlichaampjes spelen een rol in de afweer tegen ziektes.

Bloedplaatjes

Ongeveer 0,1% van het bloed bestaat uit bloedplaatjes. Bloedplaatjes spelen een belangrijke rol bij de stolling. Wanneer een bloedvat beschadigd is, binden bloedplaatjes zich aan de vaatwand. De bloedvaatjes scheiden dan stoffen af waardoor ook andere bloedplaatjes zich aan de vaatwand gaan hechten. In het bloedplasma zit een stof (fibrinogeen) die met een netwerk van draden de samengeklonterde bloedplaatjes verstevigt. In 5 tot 20 minuten ontstaat er dan een stolsel waardoor de wond wordt afgesloten en het bloeden kan stoppen.

De rol van alcohol

Door acuut overmatig alcoholgebruik kan het aantal bloedplaatjes sterk verminderen. Er worden minder bloedplaatjes aangemaakt en ze leven korter. Ook de functie van de bloedplaatjes neemt af. De samenklontering vindt verminderd plaats, waardoor het bloeden kan doorgaan.

Bij stoppen met drinken kan zich dit in een aantal dagen herstellen. Goed en gevarieerd eten is daarbij van belang.

Ook kan een chronische leverziekte ten grondslag liggen aan stoornissen in de bloedstolling. De aanmaak van verschillende stollingsfactoren waarbij de lever een rol speelt schiet dan tekort. Eén van de voornaamste doodsoorzaken bij levercirrose zijn bloedingen.

Versie: juni 2020

Eén of twee glazen alcohol brengen een aantal lichamelijke processen op gang. Een licht verhoogde hartslag, de ademhaling gaat wat sneller, extra afscheiding van speeksel, de bloedvaten verwijden zich en de doorbloeding van de huid wordt gestimuleerd. Dat gebeurt ook bij de bloedvaten in het gezicht.

Rode blos

Verwijding van de bloedvaten en de extra huid-doorbloeding zorgen ervoor dat iemand een rode blos krijgt, zeker wanneer de bloedvaatjes dicht onder je huid liggen. De rode blos verdwijnt weer als de alcohol is uitgewerkt. De extra doorbloeding geeft ook een warm gevoel. Dat is echter schijn, want door de verwijding van de bloedvaten verliest het lichaam warmte.

Paarse neus

Een paarse neus wordt soms ten onrechte met alcoholgebruik in verband gebracht en wordt ook wel een drankneus genoemd. Dit hoeft echter niks met alcohol gebruik te maken te hebben. Er zijn 2 aandoeningen die dit kunnen veroorzaken, couperose en rosacea.

Couperose komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen en hoeft niks met alcoholgebruik te maken te hebben. Het kan wel met alcoholgebruik te maken hebben en het advies aan mensen met couperose is ook om minder alcohol te drinken.

Een andere huidaandoening is rosacea, die wordt niet veroorzaakt door alcohol, maar alcohol kan het wel verergeren. De “drankneus” komt voor bij mensen met rosacea.

De “drankneus” heet ook wel Rhinophyma en die komt wel voornamelijk voor bij oudere mannen, maar heeft niets met alcoholgebruik te maken.

Bekijk deze sites voor meer informatie:

https://www.huidarts.com/aandoeningen/couperose/

https://www.huidarts.com/aandoeningen/rosacea/

Versie: juni 2020

Overmatig alcoholgebruik is schadelijk voor de ontwikkeling van de hersenen. Je hersenen ontwikkelen zich tot hun 24e en misschien zelfs tot hun 30e. Tijdens de puberteit neemt het aantal verbindingen tussen hersencellen toe. Ook het deel van de hersenen (voorste deel van de hersenen), dat verantwoordelijk is voor redeneren en plannen en zelfbeheersing, is in de puberteit nog volop in ontwikkeling. Een belangrijk hersengebied voor leren en geheugen is de hippocampus. Ook dit deel van de hersenen is tijdens de puberteit nog volop in ontwikkeling. Alcohol kan deze ontwikkelingen nadelig beïnvloeden.

Bij onderzoek naar de invloed van alcohol op de hersenen worden meestal jongeren met alcoholproblemen vergeleken met jongeren die geen alcoholproblemen hebben. Dit zegt dus nog niet direct iets over jongeren die zo nu en dan te veel drinken. Ook wil het niet direct zeggen dat de alcohol zorgt voor die verschillen. Misschien waren er al verschillen tussen die groepen voordat een van de groepen begon met drinken. Wel wijzen alle verschillende onderzoeken in de richting van schade. Ook wordt er onderzoek gedaan bij ratten. Het is de vraag of de kennis uit die onderzoeken ook van toepassing is op mensen.

Grijze stof

De grijze stof van de hersenen zijn de cellichamen van hersencellen. Bij het ontwikkelen van de hersenen tijdens de adolescentie zijn er veel veranderingen. Het volume van de grijze stof neemt af. Alcohol kan er voor zorgen dat die ontwikkeling afwijkend verloopt. De afname van het volume van de grijze stof vindt dan versneld plaats. Het is nog niet duidelijk wat dit voor gevolgen heeft (1).

Gevoeligheid

Het lijkt er op dat de hersenen van jongeren gevoeliger zijn voor alcohol dan volwassenen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met feit dat alcohol effect heeft op een aantal belangrijke hersensystemen die juist bij jongeren volop in ontwikkeling zijn. Meisjes lijken hierbij kwetsbaarder voor alcohol dan jongens. Mogelijk komt dit omdat deze hersensystemen bij meisjes eerder ontwikkelt dan bij jongens (1).

Op andere vlakken bij onderzoek naar de hersenen en alcoholgebruik op jonge leeftijd is er nog geen duidelijke conclusie en moet er dus eerst meer onderzoek gebeuren. De Gezondheidsraad geeft aan dat er nog veel onduidelijk is, maar dat er aanwijzingen zijn dat alcoholgebruik een negatieve invloed kan hebben op de hersenontwikkeling van jongeren. Daarom is het advies aan jongeren om niet te drinken, zeker niet voor hun 18e levensjaar.

Bron

1. Infosheet: Alcohol en de hersenontwikkeling van jongeren, Trimbos-instituut, 2019

Versie: juni 2020

Er wordt wel eens gezegd dat een geringe hoeveelheid alcohol kan helpen om hart- en vaatziekten tegen te gaan. Gering wil zeggen 1 glas per dag (1). Hier zit een kern van waarheid in, maar dit maakt alcohol niet gezond. Alcohol heeft altijd meer nadelen dan voordelen. Dit blijkt ook uit een onderzoek in the Lancet (3). Vandaar dat de Wereld Gezondheidsraad dan ook adviseert om niet te drinken. Als je toch drinkt, drinkt dan niet meer dan 1 glas per dag. Houd ook minimaal 2 opeenvolgende dagen alcoholvrij.

Het positieve effect zou worden veroorzaakt doordat:

• Alcohol leidt tot een toename van de zogenaamde goede cholesterol (HDL-cholesterol). Deze verwijdert het teveel aan slechte cholesterol (LDL-cholesterol) uit het bloed en de vaatwanden. De slechte cholesterol kan zich ophopen aan de binnenkant van de bloedvaten waardoor uiteindelijk hart- en vaatziekten kunnen ontstaan.
• Alcohol het aan elkaar kleven van bloedplaatjes remt. Bloedplaatjes kunnen blijven plakken aan een vaatwand en zo het bloedvat verstoppen.

Dit effect geldt voornamelijk voor mannen boven de 40 en vrouwen boven de 50. Vanaf 2 glazen is er een vergrote kans op een verhoogde bloeddruk en geldt het effect niet meer. Ook zou het beschermende effect weer verdwijnen als matig drinken wordt afgewisseld met gelegenheden waar veel gedronken wordt (2).

Dit voordeel geld dus alleen onder bepaalde voorwaarden. En op die manier drinkt bijna niemand. Daarnaast heeft alcohol nog andere nadelen voor de gezondheid. Bekijk de volgende pagina voor meer informatie over de overige risico’s: Risico’s van alcohol. Op de manier waarop veruit de meesten mensen (misschien wel iedereen) met alcohol omgaan zijn de nadelen dus altijd groter dan de voordelen voor je lichaam.

Bronnen

1. Richtlijnen Goede Voeding 2015, Gezondheidsraad
2. Parry et al, Addiction, 2011
3. Wood et al, the Lancet, 2018

Versie: november 2020

Wat voor effect een middel heeft, heeft met een aantal factoren te maken. De drug (het middel zelf, de dosering en de manier van inname), de set (factoren in de persoon die het neemt, zoals geslacht, gewicht, geestelijke gesteldheid, et cetera) en de setting (factoren in de fysieke en sociale omgeving) bepalen samen de werking van een bepaald middel. Lees hier meer over bij: Wat zijn de effecten van drugs?

We gaan in op:

• De effecten
• De verschillen tussen man en vrouw
• Alcoholvergiftiging

Een leuk filmpje maakt duidelijk wat de effecten van overmatig gebruik van alcohol zijn:

Effecten alcohol

Het effect van alcohol is afhankelijk van de hoeveelheid. Hieronder staat een tabel met de effecten van alcohol per aantal glazen. Mannen bereiken bij 2 glazen een promillage van 0,5‰. Vrouwen bereiken dat al na 1 glas.

Verschillen tussen mannen en vrouwen

De werking van alcohol begint wanneer alcohol de hersenen heeft bereikt. Bij opname wordt de alcohol verdeeld over het lichaamsvocht. De hoeveelheid lichaamsvocht is afhankelijk van geslacht en gewicht.
Mannen hebben meer lichaamsvocht dan vrouwen. De alcohol verdeelt zich over veel meer vocht dan bij vrouwen. Bij de man bestaat ongeveer 60% (tussen de 55 en 65%) van het lichaamsgewicht uit lichaamsvocht. Bij een vrouw is dat 55% (tussen de 50 en 60%). Een man weegt gemiddeld 80 kilo, een vrouw 68. Bij een man verdeelt een zelfde glas alcohol zich dus over 47 liter bij een vrouw over 37,4. Wie veel weegt heeft meer lichaamsvocht dan iemand die weinig weegt.

Alcoholvergiftiging

Bij alcoholvergiftiging wordt het promillage zo hoog dat iemand bewusteloos en in coma kan raken. Bij jongeren kan dit al bij een promillage van 1.7‰. Bij volwassen ervaren drinkers kan een alcoholvergiftiging optreden vanaf 4‰. De kans op bewusteloosheid is dan groot. Bij 5 promille raakt een volwassene in coma.

In 2015 werden 931 onder de 18 jaar met een alcoholvergiftiging opgenomen in het ziekenhuis (1). In 2017 waren dat er 671 (2).

NDM 2016, Trimbos-instituut
NDM 2019, Trimbos-instituut

Versie: juli 2020

Zie voor dit onderwerp ook de animatie ‘drugs in het lichaam‘.

Opname van alcohol

Alcohol wordt gedronken. Via de slokdarm komt het in de maag terecht. Via de maagwand wordt 20% van de alcohol in het bloed opgenomen.

De rest gaat via de maag naar de dunne darm. In de dunne darm wordt alcohol snel in het bloed opgenomen. Na de dunne darm gaat het bloed naar de lever. Daar wordt een gedeelte van de alcohol afgebroken.

Vervolgens gaat het bloed met de overgebleven alcohol naar het hart. Het hart pompt het bloed naar de longen (om zuurstof op te nemen). Van de longen gaat het bloed weer terug naar het hart. Het hart pompt het bloed vervolgens naar de rest van het lichaam en naar alle organen, onder andere naar de hersenen, lever en de nieren. Deze organen zorgen voor de effecten, de afbraak en de uitscheiding.

Effecten van alcohol

10 minuten na inname komt een deel van het alcoholrijke bloed aan in de hersenen. In de hersenen beïnvloedt alcohol de manier waarop zenuwen signalen aan elkaar doorgeven. Zenuwen doen dat met behulp van bepaalde stofjes. Deze stofjes worden overdrachtsstoffen genoemd. Alcohol beïnvloedt vooral de werking van de stofjes GABA en glutamaat.

Het stofje GABA remt de werking van andere zenuwen. Alcohol maakt GABA extra actief waardoor zenuwen geremd worden. Dit is de ontspannende werking van alcohol.

Glutamaat activeert juist andere zenuwen. Alcohol echter, maakt glutamaat minder actief waardoor zenuwen minder geactiveerd worden. Ook hierdoor voelt men de ontspannende werking van alcohol. (zie de animatie drugs in de hersenen).

Afbraak van alcohol

Een deel van het alcoholrijke bloed komt ook aan in de lever. In de lever wordt de alcohol afgebroken met behulp van enzymen. De lever doet dat met een snelheid van 7 gram alcohol per uur. Een standaardglas bevat gemiddeld 10 gram alcohol. Over een glas doet de lever ongeveer 1,5 uur.

Uitscheiding van alcohol

Een deel komt ook aan in de nieren. De nieren filteren de afbraakstoffen van de alcohol uit het bloed waarna ze door de urine uitgescheiden worden.

Overigens wordt alcohol niet alleen door de nieren uitgescheiden. Een klein deel van de alcohol wordt via uitademing uitgescheiden. Bij zware drinkers is dit te ruiken. Ook is via de uitgeademde lucht te meten hoe hoog het alcoholconcentratie in het bloed is. Tenslotte verlaat een heel klein van de alcohol via transpiratie het lichaam.

Verschil man vrouw

De alcohol verdeelt zich na opname over het lichaamsvocht. Vrouwen hebben minder lichaamsvocht dan mannen. Bij de man bestaat ongeveer 60% (tussen de 55 en 65%) van het lichaam uit lichaamsvocht, bij de vrouw is dat ongeveer 55% (tussen de 50 en 60%).

Een man van 70 kilo heeft 42 liter vocht, een vrouw 38,5. Vrouwen wegen gemiddeld ook nog lichter dan mannen. Ook daardoor hebben zij minder lichaamsvocht. Eenzelfde hoeveelheid alcohol leidt bij vrouwen tot een hoger promillage dan bij mannen. Dit geldt uiteraard ook voor jongeren. Wanneer iemand overgewicht heeft (dus meer vet heeft) dan is het totale percentage lichaamsvocht lager.

Versie: april 2020

De afgelopen periode hebben we veel vragen binnen gekregen van ouders en opvoeders die het even niet meer weten: hoe moet je in deze gekke periode omgaan met je kind of puber, die nu meer thuis zit dan normaal, en hoe moet je nou omgaan met eventueel middelengebruik?! Dat je met die vragen zit is heel logisch. Wij geven je graag een aantal tips:

Blijf met elkaar in gesprek.

Houd het contact met elkaar goed, vooral nu je dagelijks zoveel bij elkaar in de buurt bent. Bespreek ook met je kind wat hij leest of hoort over roken, alcohol, andere drugs en over het coronavirus.

Bied structuur en duidelijke regels.

Betrek je kind ook hierbij, dan zijn ze eerder geneigd om de regels na te leven. Het is belangrijk om, wat betreft middelengebruik, dezelfde regels te hanteren als normaal.

Leer je kind ‘nee’ zeggen.

Nu we allemaal zoveel mogelijk thuis moeten blijven, hebben we waarschijnlijk genoeg tijd om met elkaar in gesprek te gaan. Een kind in de puberteit wil graag ‘erbij horen’ en nee zeggen kan daardoor lastiger zijn. Bespreek alvast hoe je kind nee kan zeggen in lastige situaties, die hij ongetwijfeld gaat meemaken. Bedenk dat je, juist in deze periode van onzekerheid, meer dan ooit een voorbeeld bent voor je kind. Ook al heb je een opstandige puber thuis, stiekem kijken ze toch naar jou als voorbeeld voor hun eigen gedrag. Kijk dan ook kritisch naar je eigen gebruik van tabak, alcohol en andere drugs.

Heb oog voor de weerstand van je kind.

Een goede algemene weerstand is erg belangrijk om snel te herstellen van een ziekte, vooral in deze tijd is dat erg belangrijk. We weten dat tabak, alcohol en andere drugs een invloed kan hebben op je weerstand. Met name bij mensen die roken, kan het coronavirus heftiger zijn.

Maak gebruik van betrouwbare bronnen.

Het is mogelijk dat je kind heel veel informatie binnenkrijgt via social media, zoals Instagram, Facebook, Snapchat, maar niet alles is per se waar. Bedenk ook: er gaat op dit moment veel nepnieuws rond over het coronavirus. Blijf betrouwbare bronnen bezoeken zoals het RIVM en Rijksoverheid.

Neem gerust contact met ons op voor een adviesgesprek. Dat kan telefonisch via 020 – 590 1330 of stuur een mail naar preventie@jellinek.nl.

En lees hier meer tips over leven met een puber in tijden van Corona.

Zenuwcellen geven met behulp van bepaalde stofjes elektrische signalen aan elkaar door. Als je bijvoorbeeld je voet wil bewegen, gaat er een elektrisch signaal van de hersenen naar de spieren in je voet. Dat elektrisch signaal wordt met behulp van bepaalde stofjes (neurotransmitters) overgebracht)

Drugs moeten om effect te hebben in de hersenen terechtkomen. Bij gebruik van drugs komen de drugsmoleculen eerst in het bloed terecht. Het hart pompt het bloed met de drugsmoleculen aar de hersenen. Als drugs daar aankomen beïnvloeden ze de werking van de stofjes die elektrische signalen van de ene zenuw naar de ander kunnen overbrengen. Daardoor worden bepaalde hersengedeelten extra gestimuleerd of geremd. Hierdoor treden er allerlei effecten op.

Boodschappenjongens ofwel neurotransmitters

Tussen de zenuwcellen zit een ruimte, die de synaps wordt genoemd. Het elektrisch signaaltje van de ene zenuwcel bereikt de andere zenuwcel via deze synaps. Dat gebeurt met behulp van bepaalde stofjes die wel de boodschappenjongens of, met een moeilijk woord, de neurotransmitters worden genoemd. Deze neurotransmitters zitten in zakjes aan de uiteinden van de zenuwcellen.

Wanneer de zenuwen een elektrisch signaal ontvangen, komen de neurotransmitters in de synaps terecht. Daar verspreiden ze zich. Vervolgens worden de neurotransmitters opgevangen door de ‘ontvangers’ ofwel de receptoren van de volgende zenuw.

Het signaal wordt doorgegeven en het betreffende hersendeel wordt gestimuleerd.

Drugs beïnvloeden neurotransmitters

Drugs kunnen de afgifte van de neurotransmitters stimuleren of remmen. Ook kunnen drugs de werking van een neurotransmitter imiteren. Ze spelen dan zelf voor neurotransmitter of boodschappenjongen. Drugs beïnvloeden dus de werking van neurotransmitters en hechten zich aan bepaalde ontvangers.

Drugs beïnvloeden neurotransmitters in verschillende hersendelen

Er zijn heel veel verschillende soorten neurotransmitters/ boodschappenjongens en heel veel verschillende receptoren. De ene soort neurotransmitter bevindt zich in een bepaald deel van de hersenen, de andere weer in een ander deel. Dat geldt ook voor de receptoren.

Elk hersendeel heeft zijn eigen functie. Functies zijn bijvoorbeeld emotionele beleving en het gevoel van geluk, zintuiglijke waarneming, logisch denken en bewegen. Als een drug een neurotransmitter beïnvloedt die vaak in een bepaald hersengedeelte voorkomt, dan zal de functie die dat hersendeel heeft direct beïnvloed worden door de betreffende drug.

Dat geldt ook de ontvangers. Komen ontvangers waaraan drugs zich kunnen hechten in een bepaald hersendeel vaak voor, dan zal dat hersengedeelte extra beïnvloed worden.

Vrijwel alle drugs stimuleren direct of indirect de afscheiding van de neurotransmitter dopamine stimuleert. Dopamine komt veel voor in dat deel van de hersenen dat te maken heeft met plezier-gevoelens. Als je cocaïne gebruikt leidt dit tot een verhoogde dopamineproductie, waardoor een gevoel van euforie ontstaat.

Amfetamine stimuleert de afgifte van de neurotransmitter adrenaline. Hierdoor wordt een bepaald gedeelte van het zenuwstelsel gestimuleerd waardoor het hart sneller gaat kloppen, de bronchiën open gaat staan en de ademhaling versnelt.

In de animatie Drugs in de hersenen kan je bekijken hoe dit werkt.

Versie: augustus 2019

Wat voor effect een middel heeft en hoe riskant het gebruik is, heeft met een aantal factoren te maken. Welke factoren dat zijn staat beschreven in de theorie van Zinberg (1984).

Deze theorie beschrijft hoe de factoren in een drug (het middel zelf, de dosering en de manier van inname), de set (factoren in de persoon die het neemt, zoals geslacht, gewicht, psychische gesteldheid, et cetera) en de setting (factoren in de fysieke en sociale omgeving) de werking van een bepaald middel bepalen. Je kunt stellen dat deze factoren drug, set en setting ook van invloed zijn op gecontroleerd of problematisch middelengebruik van een persoon.

Drug

Verschillende middelen hebben een verschillend effect. Wanneer je de middelen indeelt in groepen naar werking kun je drie categorieën onderscheiden:

1. Verdovende middelen (downers): werken kalmerend en ontspannend. Ze maken je rustig, blij en verminderen angst. Als je veel aan je hoofd hebt, kun je dat door deze middelen even vergeten. De lichamelijke effecten zijn onder andere vertraagde hartslag en ademhaling. Je spieren ontspannen en je zintuigen gaan minder goed werken. Verdovende middelen zijn onder andere alcohol, GHB en slaapmiddelen.
2. Stimulerende middelen (uppers): zorgen voor meer energie en meer alertheid. Ze zorgen bij veel gebruikers ook voor een sterker gevoel van zelfvertrouwen. Alles in je lichaam gaat sneller of omhoog: je hartslag gaat omhoog, je ademhaling versnelt, je bloeddruk stijgt, je spieren worden strakker (wat voor kaakklemmen kan zorgen), je krijgt meer energie. Het enige wat ‘langzamer’ gaat is je spijsvertering: je hebt geen of minder honger. Cocaïne, speed (amfetamine), xtc, maar ook tabak en koffie zijn voorbeelden van stimulerende middelen.
3. Bewustzijnsveranderende middelen (trippers en hallucinogenen): de wereld ziet er tijdelijk anders uit. Gebruik hiervan beïnvloedt de stemming en de waarneming. Je kunt bepaalde inzichten in jezelf of je omgeving krijgen en in sommige gevallen wordt dit ervaren als religieus of spiritueel. Lichamelijke effecten zijn onder andere een iets versnelde hartslag en verhoogde bloeddruk. Onder de bewustzijnsveranderende middelen vallen onder andere xtc en cannabis. Hallucinogene middelen zijn onder andere: lsd, paddo’s, ketamine, 2C-B en andere tripmiddelen.

Deze indeling naar effect is niet een heel strakke indeling. Een aantal middelen heeft meerdere effecten. Xtc bijvoorbeeld, werkt zowel stimulerend als bewustzijnsveranderend. Cannabis werkt verdovend (het ‘stonede’ effect) maar zorgt lichamelijk voor lichte stimulering en kan in hoge doseringen bewustzijnsveranderend zijn. Alcohol is een verdovend middel maar kan bij een lage dosis zorgen voor een fitter gevoel.

Dosering

De drug zelf is dus grotendeels in te delen naar een effect. Van invloed is ook de dosering van een drug; 1 glas alcohol zorgt voor een heel ander effect dan 10 glazen. Om een dosering te kunnen bepalen van een pil of poeder kun je je drug testen bij een testservice.

Manier van inname

Er zijn verschillende manieren waarop een drug ingenomen kan worden. De manier van inname bepaalt hoe snel een drug inwerkt en daarmee hoe het effect inslaat.

• Roken, chinezen, basen: 7-10 seconden;
• Spuiten/injecteren: intraveneus (in een ader): 15-30 seconden of intramusculair (in een spier): 3-5 minuten;
• Snuiven: enkele minuten;
• Slikken (oraal, eten): 30-90 minuten;
• Rectaal: 15-20 minuten;
• Via de huid (transdermaal);
• Wanneer een drug geslikt/gegeten wordt kan het dus even duren voordat het effect inslaat. Het gevaar is dat mensen te gauw bijnemen omdat ze niets voelen.

Verslaving

Sommige drugs zijn meer of sneller verslavend dan andere. Van invloed op de verslavende werking is of er snel gewenning of tolerantie optreedt (dus dat je steeds meer van het middel nodig hebt om hetzelfde effect te bereiken) en of er lichamelijke ontwenningsverschijnselen optreden als je mindert of stopt met het gebruik. Dat gebeurt bij het ene middel nu eenmaal sneller dan bij het andere middel. Ook de manier van inname heeft te maken met kans op verslaving. Roken en spuiten zijn manieren die eerder tot verslaving leiden dan eten of slikken. Ten slotte is van invloed hoe vaak je het middel gebruikt.

Set

Met de factor set worden de kenmerken van de gebruiker zelf bedoeld. Je kunt daarbij denken aan de volgende dingen:

• Geslacht: vrouwen hebben bijvoorbeeld minder lichaamsvocht dan mannen en worden daarom sneller dronken;
• Gewicht;
• Psychische gesteldheid: zit je lekker in je vel?
• Wat voor verwachting heb je van het middel? Iemand die voor het eerst xtc gaat gebruiken ervaart dit heel anders dan iemand die dit al vaker gedaan heeft. Maar ook: als iemand een bad trip heeft gehad van een middel en daar bang voor is, kan die persoon dat opnieuw krijgen;
• Ben je lichamelijk en psychisch gezond?
• Persoonlijke gevoeligheid;
• Gebruik je medicijnen?
• Heb je voldoende gegeten en gedronken in de afgelopen dagen (geen alcohol)?
• Wat voor een kleding heb je aan (te warm, te koud, ademende stof of juist afsluitende latex)?
• Heb je genoeg geslapen in de afgelopen dagen?

Setting

Met de factor setting wordt de omgeving bedoeld. Daarbij kun je denken aan factoren als:

• Hoe is het klimaat waarin je gebruikt (koud of warm, vochtig)?
• Gebruik je in een omgeving die vertrouwd voor je is?
• Heb je alleen gebruikt, met vrienden of met mensen die je nauwelijks kent?
• Was de omgeving waarin je hebt gebruikt druk of juist heel rustig?
• Is er vrije waterverstrekking?
• Is er adequate hulp aanwezig?
• Wat is de houding van het personeel van de plek waar je bent?

Het effect van een middel is dus lastig te voorspellen. Iedereen kent misschien wel een situatie waarbij je een paar glaasjes alcohol op hebt en je daar prima bij voelt. Een andere keer kan het zijn dat je dezelfde hoeveelheid drinkt en de alcohol helemaal niet zo lekker valt. Je snapt er misschien niets van. Dat heeft te maken met de persoons- of omgevingsfactoren die allemaal een bepaalde invloed op elkaar uitoefenen waardoor de werking van alcohol en andere soorten drugs vaak onvoorspelbaar is. Hetzelfde geldt voor een xtc-pil die je op een niet zo’n geweldig feestje neemt en dezelfde pil neem je op het meest fantastische feest van het jaar. De werking zal anders zijn. Dat heeft te maken met de setting.

Versie: oktober 2019

Klik hier voor onze animatie slideshow over de werking van verschillende middelen in het lichaam.

De verwerking van alcohol en drugs in het lichaam gebeurt in 4 stappen:

• de opname in het bloed
• de verdeling over het lichaam
• de afbraak door de lever
• de uitscheiding door de nieren.

De opname in het bloed

De opname in het bloed verloopt via verschillende wegen: via slikken, roken, snuiven, spuiten en via de huid. Elke drug heeft zijn eigen meest gebruikte manier van inname.

De verdeling over het lichaam

Na opname in het bloed worden alcohol en drugs via het bloed naar alle delen van het lichaam vervoerd. Drugs en alcohol (moleculen) gaan vervolgens naar en door alle lichaamscellen, organen en vocht. Daar worden alcohol en drugs moleculen of genegeerd, of opgeslagen of veranderd (in de lever). Ook passeren ze de bloedvaten in de hersenen en beïnvloeden ze de werking van de zenuwcellen. Op die manier treden de effecten op.

Voor de werking van drugs is het gewicht en de hoeveelheid bloed en lichaamsvocht belangrijk. Hoe lichter de persoon is, hoe minder bloed hij heeft. Vrouwen hebben minder lichaamsvocht dan mannen. Bij de man bestaat ongeveer 60% (tussen de 55 en 65%) van het lichaam uit lichaamsvocht, bij de vrouw is dat ongeveer 55% (tussen de 50 en 60%).

Een man van 70 kilo heeft 42 liter vocht, een vrouw 38,5. Vrouwen wegen gemiddeld ook nog lichter dan mannen. Ook daardoor hebben zij minder lichaamsvocht. Eenzelfde hoeveelheid alcohol leidt bij vrouwen tot een hoger gehalte dan bij mannen. Dit geldt uiteraard ook voor jongeren. Wanneer iemand overgewicht heeft (dus meer vet heeft) dan is het totale percentage lichaamsvocht lager.

De afbraak

Vervolgens worden alcohol en drugs door het lichaam afgebroken. Dat gebeurt via ingewikkelde stofwisselingsprocessen. De lever speelt hierbij de belangrijkste rol. Maar ook bloed en lymfevocht kunnen een rol spelen bij de afbraak. De lever breekt met behulp van allerlei enzymen de drugs af in allerlei afbraakproducten. Voor elke drug ligt dat stofwisselingsproces natuurlijk anders.

Alcohol bijvoorbeeld wordt via een aantal stappen afgebroken. De alcohol wordt eerst omgezet in aceetaldehyde. Dat gebeurt in de lever. Vervolgens wordt aceetaldehyde omgezet in azijnzuur. Ook dat gebeurt in de lever, maar ook in andere weefsels. Azijnzuur wordt dan weer afgebroken tot kooldioxide en water.

De afbraak kan snel of langzaam gaan. Afhankelijk daarvan beïnvloedt de drug ons ook korte of langere tijd.

De afbraak wordt ook beïnvloed door factoren als leeftijd, geslacht en gezondheid. Ben je ouder, dan gaat de afbraak over het algemeen langzamer.

De uitscheiding

De nieren zorgen uiteindelijk voor de uitscheiding. De nieren filteren het bloed continu en scheiden de afbraakproducten af aan de urine. Via de urine verlaten de afvalstoffen dan ons lichaam. Soms worden stoffen ook vrijwel onveranderd afgescheiden. Dat is bijvoorbeeld met amfetamine het geval. Ook een klein deel van de cocaïne wordt onveranderd met de urine uitgescheiden. Drugs of de afbraakproducten daarvan kunnen ook via longen of transpiratie ons lichaam verlaten. Dat is echter maar een klein deel.

Zie ook de animatie: drugs in het lichaam en de animatie drugs in de hersenen

Versie: augustus 2019

Een natuurlijke roes is mogelijk en is niet riskant zoals bij een door drugs veroorzaakte roes wel het geval is. Drugs werken in op je zenuwstelsel. Zij zorgen dat zenuwen extra signalen afgeven waardoor bepaalde centra in de hersenen extra geprikkeld worden. Hierdoor ga je je goed voelen. Iets van dat prettige gevoel ervaren we bijvoorbeeld ook bij eten, seks of als we ons heel blij voelen. De zenuwen worden dan ook iets geprikkeld, maar op een veel rustiger niveau dan bij drugs.

Het beloningscentrum in de hersenen

Voor het voortbestaan van de mens is het zogenaamde beloningscentrum (reward centre) in de hersenen van grote betekenis. Om voort te bestaan moeten we eten en ons voortplanten. Als we ons lekker gaan voelen na eten of seks, vergroot dit de kans op seksuele activiteit en op inspanningen om aan voedsel te komen. Het beloningscentrum in de hersenen beloont ons na seks en eten met een prettig gevoel waardoor de kans op overleven vergroot wordt.

Prikkeling beloningscentrum

Het beloningscentrum kan behalve door seks en eten ook door andere manieren extra geprikkeld geworden. Bijvoorbeeld als alles mee zit. Het is lente, je plannen komen uit, je kunt de hele wereld aan, je voelt je zeker en hebt het gevoel dat de mensen om je heen om je geven. Als je in zo’n stemming een avondje uit gaat, kun je je natuurlijk helemaal te gek voelen. Zeker als je dan nog eens lekker danst en helemaal opgaat in de muziek.
Je voelt je dan zo opgewekt en blij dat je kunt zeggen dat je in een natuurlijke roes verkeert. 

Prikkeling van beloningscentrum door drugs

Drugs zorgen er ook voor dat je beloningscentrum geprikkeld wordt. Alleen op een veel agressievere manier dan bij een natuurlijke roes. Drugs maken op een directe of indirecte manier dopamine vrij. Hierdoor wordt het beloningscentrum sterk geprikkeld. Bij een natuurlijke roes wordt het beloningscentrum op een veel rustiger manier geprikkeld.

Kater

Van drugs krijg je vaak een kater. Dat wil zeggen dat het prettige gevoel dat je had tijdens gebruik, omslaat in een onprettig gevoel als je niet meer gebruikt. Dat komt omdat drugs de boel eigenlijk een beetje forceren. Door de overprikkeling functioneert het zenuwstelsel de dagen na gebruik een beetje minder dan normaal. Voor het prettige gevoel krijg je dus een rekening gepresenteerd. Bij een natuurlijke roes gebeurt dat niet. Al kan je bij een natuurlijke roes ook meer energie verbruiken dan je gewoonlijk doet, en daarvan vermoeid raken.

Verslaving

Heeft men de werking van drugs ervaren, dan wil men het prettige gevoel herhalen door opnieuw te gebruiken. Dagelijks gebruik kan daarvan het gevolg zijn. Gebeurt dat bij opwekkende middelen zoals bijvoorbeeld cocaïne en speed dan kan het zenuwstelsel door de overprikkeling geheel uitgeput raken.

Een natuurlijke roes is dus mogelijk en is niet riskant zoals een door drugs veroorzaakte roes.

Placebo-effect

Heeft men al eens alcohol drugs gebruikt en kent men de effecten dan kan alleen het idee al dat je alcohol of drugs gebruikt een effect oproepen. De verwachting dat het effect gaat optreden kan al zorgen voor het voelen van het effect. Dus als je iemand een alcoholvrij biertje aanbiedt en de persoon denkt dat het echt bier is zal hij toch iets van een roes voelen. Zo sterk kunnen de verwachtingen zijn. Dit wordt wel een placebo-effect genoemd.

Versie: augustus 2019

Emotioneel worden na drugs gebruik komt vaker voor. Dit komt omdat drugs bepaalde remmingen weg haalt. Daarnaast kunnen je emoties versterkt worden. Dus als je al niet zo lekker in je vel zit, en je onderdrukt deze gevoelens in nuchtere staat, kan het gebeuren dat deze emoties vrij komen na het gebruik van een middel.

Het is dus helemaal niet erg om te huilen wanneer je drugs op hebt en het kan wel eens voor komen. Echter als je merkt dat je dit vaak hebt na gebruik is het wellicht wel verstandig om te kijken of er geen onderliggende oorzaak is.

Versie: augustus 2019

De stofwisseling zorgt voor de afbraak en uitscheiding van drugs. De snelheid van je metabolisme, zoals het afbraakproces heet, hangt af van veel verschillende factoren zoals:

• Leeftijd
• Geslacht
• Voedsel
• Gezondheid
• Gebruik van andere drugs
• Etniciteit
• Erfelijkheid
• Overige factoren

Leeftijd

Na je dertigste jaar produceert je lever steeds minder afbraakenzymen.

Geslacht

Mannen en vrouwen hebben een verschillende lichaamschemie en verschillende lichaam/water volumes.

Voedsel

Een volle maag en dan met name vet voedsel kan het effect van oraal ingenomen drugs vertragen. Doordat psychoactieve drugs goed oplosbaar zijn in vet, wordt het door het vette voedsel langer vastgehouden.

Gezondheid

Alcohol veroorzaakt meer problemen bij iemand met een beschadigde lever dan iemand met een gezonde lever.

Andere drugs

Het gebruik van alcohol in combinatie met medicijnen kan het effect van die medicijnen vertragen en verlengen doordat de lever te druk is met de afbraak van alcohol.

Etniciteit

Ongeveer 50% van de Aziaten breekt alcohol langzamer af dan bijvoorbeeld Europeanen.

Erfelijkheid

Nakomelingen krijgen eigenschappen, zoals lage hoeveelheid afbraakenzymen of hoge metabolische snelheid, mee van hun ouders.

Overige factoren

Ook lichaamsgewicht, mate van tolerantie, gemoedstoestand, en zelfs het weer kunnen het metabolisme van een drug beïnvloeden.

Versie: augustus 2019

Hier kan je alles vinden over de aantoonbaarheid van drugs in het lichaam. Er kan hier informatie gevonden worden over de volgende onderwerpen:

• Hoelang zijn verschillende soorten drugs in de urine zichtbaar?
• Hoelang zijn verschillende soorten drugs in het speeksel zichtbaar?
• Welke drugstesten bestaan er?
• Waar is de aantoonbaarheid van drugs van afhankelijk?
• Kan je een drugstest beïnvloeden?
• Welke soorten drugs zijn allemaal aantoonbaar?
• Kan ik bij Jellinek een drugstest laten doen?

Voor extra toelichting over een middel:

Alcohol, tabak, cannabis, cocaïne, XTC/MDMA, speed/amfetamine, paddo’s (truffels), GHB, LSD, heroïne.

Hoelang zijn verschillende soorten drugs in de urine zichtbaar?

Tabel 1: In de tabel zie je hoelang drugs in de urine aantoonbaar zijn. Klik op de links voor meer informatie over het middel. Let op: dit is een globale inschatting, de individuele verschillen kunnen groot zijn.

Terug naar top

Hoelang zijn verschillende soorten drugs in het speeksel zichtbaar?

Tabel 2: In de tabel zie je hoelang drugs in het speeksel aantoonbaar zijn. Klik op de links voor meer informatie over het middel. Let op: dit is een globale inschatting, de individuele verschillen kunnen groot zijn.

Terug naar top

Toelichting

Bij de toelichting hieronder wordt bij drugs vaak de term halfwaardetijd gebruikt. Halfwaardetijd is de tijd die het lichaam nodig heeft om de concentratie van een stof in het bloed met de helft te verminderen.

Welke drugstesten bestaan er?

Drugs zijn op meerdere manieren aantoonbaar in het lichaam, namelijk via bloed, urine, speeksel en haar.

Urinetest

Drugs worden in het bloed opgenomen. Na afbraak door de lever, en via de nieren, worden de drugs en de metabolieten (afbraakstoffen) in de urine uitgescheiden. Bij een drugstest wordt er meestal gekeken naar de metabolieten van een drug, deze zijn meestal langer terug te vinden dan de drug zelf. Deze stoffen zijn in de urine vaak ook langer aantoonbaar dan in het bloed. Ook is de urinetest relatief goedkoop en geeft deze snel een aardig betrouwbare uitslag. Vandaar dat de urinetest van de verschillende drugstesten het meeste gebruikt wordt.

Speekseltest

Er blijven bij oraal genomen drugs ook altijd restjes in je speeksel zitten, dit verdwijnt echter redelijk snel en is minder betrouwbaar omdat er ook altijd andere restjes in je speeksel zitten die de test kunnen beïnvloeden. De speekseltest kan door de politie gebruikt worden als voorselectiemiddel. Als de politie bij een controle een vermoeden heeft van drugsgebruik kan een speekseltest worden afgenomen. Als deze positief blijkt, dan wordt de gebruiker meegenomen naar het bureau voor een bloedonderzoek. De speekseltest kan niet gebruikt worden als bewijs, het bloedonderzoek wel.

Een uitslag van een test kan aangevochten worden als je het er niet mee eens bent.

Lees op de volgende pagina meer over de speekseltest voor in het verkeer: Wat is de speekseltest voor drugs in het verkeer?

Haartest

In het haar is drugs het langste aantoonbaar. Je haar heeft bloedtoevoer nodig om te groeien, dus als er drugs in je bloed zitten, blijven er restjes te zien in het haar. Als je haar nooit geknipt zou worden kunnen alle drugs aangetoond worden die iemand in zijn leven heeft gebruikt, met een paar centimeter haar kan al tot 3 maanden terug worden gekeken. Hoe langer het haar hoe lastiger aantoonbaar. Meestal houdt men een maximum van een jaar aan dat het aantoonbaar is.

Deze test wordt in Nederland weinig gebruikt. Meestal wordt deze alleen ingezet bij juridische kwesties op laste van een rechter, dus bij een misdrijf bijvoorbeeld. Een haartest is ten opzichte van andere testen vrij duur, dus worden ze alleen gebruikt als andere testen niet voldoende inzicht geven in het gebruik. Daarnaast is er ook een vrij groot sample nodig, je moet dus best veel haar afknippen, dit is niet heel gebruikersvriendelijk. Verder kun je ook geen recent gebruik aantonen. Nieuw haar groeit eerst onder de huid. Na ongeveer 5 dagen groeien deze haren naar buiten en pas dan kan het gebruikt worden om gebruik aan te tonen.

Terug naar top

Waar is de aantoonbaarheid van drugs van afhankelijk?

De aantoonbaarheid van drugs in het lichaam kan behoorlijk variëren. De volgende factoren spelen hierbij een rol:

• Welke drug is er gebruikt?
• Hoeveel van de drug is er gebruikt?
• Welke test wordt er gebruikt?
• Wat is je fysieke gesteldheid?
• Hoe snel zet je een stof om in je lichaam?

Het verschilt per drug hoelang deze aantoonbaar is in het lichaam. Dit is ook afhankelijk van de mate van gebruik. Als een drug regelmatig en intensief gebruikt wordt, kan het een stuk langer duren voordat het uit het uit lichaam verdwenen is. Ook is de fysieke gesteldheid van de persoon van invloed. Het metabolisme kan per persoon verschillen en dat zorgt dat een drug bij de ene sneller uit het lichaam is dan bij de ander. Het vetpercentage speelt bijvoorbeeld bij onder andere cannabis een belangrijke rol.

Terug naar top

Kan je een drugstest beïnvloeden?

Er bestaan ideeën dat je door middel van bepaalde trucjes een stof sneller uit je lichaam kan laten verdwijnen. Dit is echter onmogelijk, drugs moeten door je lever afgebroken worden en dit kan je niet versnellen.

Soms proberen mensen ook om de test voor de gek te houden. Deze trucjes werken echter bijna nooit of er zijn manieren om ze te detecteren of uit te sluiten tijdens de test. Er kan bijvoorbeeld gekeken worden naar de mate van verdunning van je urine. Of er kan gekeken worden of de waardes van bepaalde stoffen wel normaal zijn. Er wordt dan vaak gekeken naar de creatine-ratio.

Sommige van de trucjes kunnen levensgevaarlijk zijn, bijvoorbeeld het drinken van extreem veel water of giftige middelen als bleek. Het enige wat echt werkt, is het hebben van schone urine. Er bestaan echter ook manieren of te achterhalen of de urine vers is of niet, bijvoorbeeld door de temperatuur te meten.

Terug naar top

Welke soorten drugs zijn allemaal aantoonbaar?

Alle drugs kunnen in principe gevonden worden door middel van een test als daar specifiek naar gezocht wordt. Dit is echter niet altijd het geval, over het algemeen wordt bij urine- en speekseltesten alleen gezocht naar opiaten (heroïne, morfine), methamfetamine, amfetamine, MDMA (XTC), cannabis, cocaïne en soms benzodiazepinen. Mocht je op een van deze middelen positief getest worden, dan kunnen andere middelen met een bloedtest wel naar boven komen.

Ook is het niet zo dat alle middelen die qua structuur op elkaar lijken op dezelfde manier getest worden. Er wordt vaak gekeken naar het afbraakproduct (metaboliet) van een middel, en deze kan verschillen. Amfetamine en 4-fluoramfetamine lijken bijvoorbeeld chemisch op elkaar, maar hebben een andere metaboliet dus zullen niet dezelfde uitkomst hebben bij een test. Dit betekent niet dat 4-fluoramfetamine nooit herkend wordt, dit is namelijk afhankelijk van de gebruikte analysemethode en of degene die de analyse doet weet waar hij of zij op moet letten. Er zijn gevallen bekend van mensen die na het gebruik van 4-fluoramfetamine positief getest werden op amfetamine. Je kan het dus beter niet gebruiken voor een test.

Er is van veel nieuwe psychoactieve stoffen niet bekend hoelang deze aantoonbaar zijn in het lichaam, dit komt omdat er meestal niet naar gezocht wordt. Echter nogmaals: elke drug kan in het laboratorium gevonden worden als er specifiek naar gezocht wordt.

Terug naar top

Kan ik bij Jellinek een drugstest laten doen?

Jellinek voert alleen bij cliënten drugstesten uit. Dit kan een onderdeel zijn van de behandeling. Er worden geen drugstesten uitgevoerd bij mensen die niet als cliënt in behandeling zijn bij Jellinek. Als je toch opzoek bent naar een test kun je contact opnemen met de huisarts of bellen met onze advieslijn (088-50501220) voor advies.

Meer informatie per middel:

Alcohol: 2 tot 5 dagen

Gemiddeld genomen heeft de lever voor elk glas alcoholhoudende drank anderhalf uur nodig om de alcohol uit het lichaam te verwijderen. Hoe meer je drinkt, hoe langer dit duurt.

Niet alleen de snelheid waarmee de alcohol in het lichaam wordt afgebroken is van belang. De hoeveelheid alcohol in het bloed is ook afhankelijk van geslacht en gewicht. Alcohol verdunt zich namelijk met het lichaamsvocht. Het lichaam van een man bevat gemiddeld aanmerkelijk meer lichaamsvocht dan het lichaam van een vrouw (vrouwen hebben meer vetweefsel) en zijn gemiddeld ook zwaarder. Dus bij mannen komt de alcohol minder hard aan dan bij vrouwen.

Er is een formule waarmee je kunt uitrekenen hoe hoog je alcoholpromillage is op een bepaald moment. Met de formule kun je ook berekenen hoelang het duurt voordat je promillage onder de 0,5 komt.

Alcohol wordt getest door middel van ethylglucuronide (EtG). EtG test de urine op aanwezigheid van de alcoholmetaboliet EtG. Het voordeel van het meten van EtG is dat dit langer aantoonbaar is in de urine dan alcohol. Daarmee is het een nuttige bepaling om gebruik van alcohol vast te stellen. EtG is gedurende 2 tot 5 dagen na alcoholconsumptie aantoonbaar. Dat wil zeggen dat wanneer deze test binnen 5 dagen wordt herhaald, een positieve uitslag nog een restwaarde zou kunnen zijn van eerder gebruik. Indien een test na 5 dagen wordt herhaald en positief is, wijst dit altijd op nieuw gebruik. Indien een test na 2 tot 5 dagen wordt herhaald en de EtG-waarde is positief, maar meer dan 50% gedaald, dan is het mogelijk dat er geen sprake is van nieuw alcoholgebruik. Indien een test na 2 tot 5 dagen wordt herhaald en de EtG-waarde is positief en hoger of minder dan 50% gedaald, dan is het zeer waarschijnlijk dat er sprake is van nieuw alcoholgebruik (1). Er wordt ook vaak gekeken naar het percentage CDT in het bloed bij verdenking op overmatig alcoholgebruik. Kortweg is CDT te beschouwen als een eiwit dat ontstaat bij overmatig alcoholgebruik over een periode van minimaal een week.

Er bestaan tegenwoordig ook andere manieren om je alcoholgebruik te testen. Er wordt dan door middel van laboratoriumtesten gekeken naar je lever (GGT, ALAT). Aan de hand van de schade aan je lever of de verhoudingen van bepaalde enzymen kan bepaald worden wat het drinkgedrag van de desbetreffende persoon is. Op deze manier kan veel verder terug worden gekeken, tot wel 3 maanden. Dit kan bijvoorbeeld ingezet worden bij een verkeersovertreding of om gestopte alcoholisten te checken.

Terug naar top

Tabak: 2 dagen

Nicotine heeft een halfwaardetijd van 1 tot 1,5 uur. Na 6 uur is meeste nicotine verdwenen. Echter, nicotine wordt in het lichaam afgebroken tot cotinine. Cotinine is veel langer aantoonbaar, hier wordt dan ook meestal naar gekeken. Het heeft een halfwaardetijd van 24 uur. Na die tijd zit de helft van de cotinine nog in het bloed. Cotinine is tot 2 dagen na het roken aantoonbaar in de urine .

Cannabis: tot 5 dagen bij incidenteel gebruik, bijna een maand bij chronisch intensief gebruik

Bij cannabis moet je niet alleen kijken naar het bloed, maar ook naar het vetweefsel. Cannabis wordt, nadat het in het bloed terechtkomt, afgegeven aan het vetweefsel. Vervolgens geeft het vetweefsel het weer heel langzaam af aan het bloed. Het zijn dus twee stappen:

1. Afgifte door het bloed aan het vetweefsel.
2. Afgifte van het vetweefsel aan het bloed.

De afgifte van cannabis vanuit het vetweefsel naar het bloed gaat dus erg langzaam. THC (de werkzame stof in cannabis) blijft daardoor nog lang in de urine aantoonbaar. Bij zwaar gebruik kan THC nog wel een maand in je urine zichtbaar zijn.

De effecten van cannabis die iemand ervaart duren echter veel korter. De effecten ervaar je al na enkele minuten en duren 4 tot 6 uur. Van de afgifte van cannabis door het vetweefsel merkt iemand niets.

Terug naar top

Cocaïne: 2-5 dagen bij incidenteel gebruik, 8 dagen bij intensief gebruik

De halfwaardetijd van cocaïne of coke is ongeveer 1 uur. Dat wil zeggen dat na 1 uur de helft van de cocaïne uit het bloed verdwenen is. De hoogste concentratie cocaïne wordt na 1 uur bereikt, dus 2 uur na inname is ongeveer de helft verdwenen. 5 uur na inname is de cocaïne voor 98% uit het bloed verdwenen. Cocaïne wordt in het lichaam afgebroken door de lever. Dit gebeurt met een snelheid van 30 tot 40 milligram per uur. Bij afbraak wordt de cocaïne omgezet in een aantal andere stoffen. Deze afbraakstoffen (metabolieten) zitten veel langer in het lichaam.

Bij een eventuele test op cocaïne, onderzoekt men of deze afbraakstoffen in de urine zitten. De afbraakstoffen zijn, afhankelijk van het type test en de mate van gebruik, tot maximaal 8 dagen aantoonbaar.

De effecten van cocaïne die iemand ervaart, volgen echter een heel ander tijdpad. De cocaïne komt via het slijmvlies in het bloed. De eerste 20 minuten stijgt de concentratie van de cocaïne heel snel. Na 1 uur is de concentratie maximaal en daarna neemt ze geleidelijk af. De psychische effecten van coke voel je vooral in het eerste halfuur. De effecten treden namelijk vooral op in de periode waarin de concentratie van coke in het bloed het snelst verandert.

Terug naar top

XTC/MDMA: tot 3 dagen

MDMA is de werkzame stof in XTC. Na 0,5 uur is MDMA aantoonbaar in het bloed. De effecten duren zo’n 4 tot 6 uur. Ongeveer 50% wordt onveranderd via de lever afgebroken en de rest wordt als afbraakstof via de urine uitgescheiden. De concentratie van MDMA in het bloed komt overigens niet helemaal overeen met de effecten die iemand ervaart. De halfwaardetijd van MDMA bedraagt ongeveer 8 uur. Bij een test op MDMA onderzoekt men of er afbraakstoffen in de urine zitten. Deze afbraakstoffen zijn, afhankelijk van het type test, tot 3 dagen aantoonbaar.

Terug naar top

Amfetamine/speed: 1-4 dagen

Amfetamine (speed) wordt meestal geslikt of gesnoven. De effecten duren zo’n 4 tot 8 uur. De stof wordt voor ongeveer de helft onveranderd via de urine uitgescheiden. De rest wordt door de lever afgebroken.

De halfwaardetijd van amfetamine bedraagt (afhankelijk van de zuurgraad van de urine) 8 tot 20 uur. De concentratie van amfetamine in het bloed komt niet helemaal overeen met de effecten die de gebruiker ervaart. Bij een test op amfetamine onderzoekt men of er afbraakstoffen in de urine zitten. Deze afbraakstoffen zijn, afhankelijk van het type test, tot 1 tot 4 dagen aantoonbaar.

Amfetamine is in het bloed tot maximaal 72 uur aantoonbaar.

Terug naar top

Paddo’s/truffels: 1 tot 2 dagen

De tijd dat paddenstoelen (magic mushrooms) of truffels aantoonbaar zijn, bedraagt 24 tot 48 uur.

Psilocine en psilocybine zijn kortwerkende, instabiele stoffen die in lage doseringen in het bloed terechtkomen. De aantoonbaarheid van paddo’s of truffels hangt af van de analysemethode. De aantoonbaarheid zal echter niet langer zijn dan tot maximaal 48 uur. De meeste drugs testen zullen echter niet op paddo’s testen. Dit gebeurt alleen wanneer er sprake is van een intoxicatie.

Terug naar top

GHB: 12 uur

De halfwaardetijd van GHB is 30 tot 60 minuten. Er zal altijd iets van GHB in het lichaam te meten zijn, want GHB is een lichaamseigen stof. De afbraak van GHB is echter afhankelijk van het metabolisme van de gebruiker en de genomen hoeveelheid. Het zal maximaal 8 uur duren voordat het niet meer in het bloed zichtbaar is en 12 uur voor urine. GHB is relatief snel uit het lichaam verdwenen. Er wordt alleen op GHB getest als er sprake is van een acute vergiftiging. Een aantal metabolieten zijn langer zichtbaar in het lichaam, het is erg duur om dat te testen en dat gebeurt alleen in specifieke gevallen.

Terug naar top

LSD: tot 48 uur

LSD is, afhankelijk van de dosering, tot 48 uur na gebruik aantoonbaar in de urine. Het is niet mogelijk om iets te zeggen over de aantoonbaarheid van LSD in het bloed. In het laboratorium moeten daar aparte analyses voor uitgevoerd worden, omdat de uitkomsten afhankelijk zijn van specifieke kenmerken van de gebruiker.

Terug naar top

Heroïne: tot 5 dagen

Gebruikers chinezen of spuiten de heroïne. Bij chinezen wordt de heroïne op aluminiumfolie gelegd en verhit. De heroïnedampen worden via een kokertje geïnhaleerd. Het middel komt bij chinezen en spuiten snel in het bloed terecht. Een klein gedeelte passeert de bloedhersenbarrière, waarna het middel in de hersenen zijn werking kan doen. De effecten van heroïne duren zo’n 4 tot 6 uur.

De heroïne wordt afgebroken in allerlei stoffen die op zich ook nog effect hebben. De concentratie van de werkzame stoffen in het bloed komt overigens niet helemaal overeen met de effecten die de gebruiker ervaart.

De halfwaardetijd van heroïne is enkele minuten. Een van de afbraakproducten van heroïne is morfine. De halfwaardetijd van morfine is 2 uur. Bij een eventuele test op heroïne onderzoekt men of er afbraakstoffen in de urine zitten. Deze afbraakstoffen zijn, afhankelijk van het type test, tot 5 dagen aantoonbaar.

Terug naar top

Bron:

1. www.atalmedial.nl
2. www.drugsinfo.nl

Versie: november 2021

Tolerantie is een biologische reactie van het lichaam op bepaalde drugs of medicijnen die regelmatig gebruikt wordt. Bij herhaald nemen van de drug heeft men dan meer nodig om hetzelfde effect te voelen.

Het eerste glas alcohol voel je meteen maar na een aantal jaren drinken heb je al 4 of 5 glazen nodig om het effect nog te voelen. Ook bij andere stoffen kan tolerantie optreden, zoals bij GHB, opiaten, amfetamine en cocaïne.

Er zijn verschillende soorten tolerantie:

Metabole (=stofwisseling) tolerantie

Het lichaam reageert op de drug door de drug sneller af te breken. Dezelfde hoeveelheid levert bij het eerste gebruik een hogere bloedspiegel op dan bij later gebruik. Daardoor worden de effecten minder gevoeld.

Weefsel tolerantie

Bij weefsel tolerantie worden zenuwcellen minder gevoelig voor de drug. Ook hierdoor worden de effecten minder gevoeld.

Acute tolerantie

Bij acute tolerantie past het lichaam zich vrijwel onmiddellijk aan de drug aan. Hiervan is bijvoorbeeld sprake bij tabak waarbij zich al na de eerste trek tolerantie ontwikkelt.

Selectieve tolerantie

Selectieve tolerantie wil zeggen dat het tempo waarin tolerantie zich ontwikkelt voor verschillende effecten kan verschillen. Codeïne verdooft pijn en veroorzaakt misselijkheid. Na een week werkt het nog steeds pijnstillend, maar treedt de misselijkheid niet meer op. Ook voor MDMA (XTC) zie je een verschillende tolerantie ontwikkeling voor de effecten van het middel. Bij herhaald gebruik treedt het oppeppend effect nog steeds op, maar het bewustzijnsveranderende effect minder.

Omgekeerde tolerantie

Door vernietiging van bepaalde weefsels of door ouder worden kan de persoon ineens weer gevoeliger worden voor alcohol of drugs. Dat zie je bijvoorbeeld bij alcohol. Als de lever door het vele drinken minder functioneert blijft de alcohol maar door het lichaam circuleren. De drinker blijft dan de hele dag dronken van slechts een glas wijn.

Gedragstolerantie

Bij gedragstolerantie is sprake als de gebruiker weet wat hij alcohol kan verwachten. Hij kan dan compenseren voor de effecten. Bijvoorbeeld door extra oplettend te zijn.

Zie ook de animatie Drugs in het lichaam.

Versie: januari 2021