Wat is qat of khat?

Qat of khat is een plantaardig product met een stimulerende werking. De vorm van qat lijkt op een laurierblad. De takjes met bladeren worden in bundeltjes verkocht. Het wordt sinds de dertiende eeuw in Jemen, Somalië, Ethiopië en Kenia gebruikt.

Gebruikers kauwen op de bladeren. Om effect te hebben moeten de bladeren vers zijn. De effecten liggen tussen die van cafeïne en amfetamine. Qat kan verslavend werken maar de kans hierop is niet groot. Ook zijn er lichamelijke risico's zoals stijging van de bloeddruk en uitputting.

In Nederland wordt qat alleen gebruikt door mensen met een achtergrond uit de streken waar de plant van nature voorkomt (Jemen, Somalië, Ethiopië). De qat wordt per vliegtuig ingevlogen. Sinds 5 januari 2013 is de plant qat op lijst II van de Opiumwet geplaatst, waardoor het verboden is. De werkzame stoffen in qat waren al langer verboden.

Qat was er eerder dan koffie. Het werd ontdekt door herders die merkten dat hun schapen en geiten actief en springerig werden wanneer ze van de qatplant aten. De werkzame stof in de plant is cathinone. In het lichaam wordt deze stof omgezet tot efedrine (1). Efedrine is de werkzame stof in de Efedraplant.

Qat wordt gebruikt door op het blad te kauwen. Het sap uit de bladeren wordt doorgeslikt. De gekauwde bladeren worden als een balletje tegen de binnenkant van de wang in de mond gehouden. Na 10 minuten kauwen wordt het restant uitgespuugd of doorgeslikt.

Tijdens een gebruikssessie wordt gedurende 3 tot 6 uur zo'n 100 tot 300 gram qatbladeren gekauwd (2).

In Jemen zou 80% van de bevolking qat gebruiken. Dit ondanks het feit dat de islam ieder middel verbiedt dat een roes veroorzaakt. Het middel vervult een sociale functie en wordt gebruikt om de sociale contacten te verstevigen. Het wordt dus altijd in gezelschap gebruikt.

Zogenoemde qatzittingen zijn vooral onder welgestelde moslims heel gewoon. Die zittingen gaan als volgt:

Een groep vrienden of goede bekenden - bij voorkeur een groep van 30 mannen - komt in de middag bijeen. Voor het gebruiken van qat eten ze gezamenlijk een uitgebreide maaltijd in de hoop dat daardoor bepaalde onaangename effecten van de qat achterwege blijven.

Men krijgt een plaats op de grond toegewezen, afhankelijk van iemands positie en aanzien in de groep. De gereinigde qatbladeren liggen in het midden en iedereen pakt een aantal bladeren.

Het kauwen gebeurt met de linkerhelft van de mond. Onder het kauwen drinkt men grote hoeveelheden water of rookt een waterpijp. De uitgekauwde vezels van de bladeren worden uitgespuugd in een speciale kom.

Hoe meer men in vervoering raakt, hoe meer er gediscussieerd wordt. Het is gebruikelijk om onderlinge ruzies tijdens deze qatsessies of qatzittingen uit te praten.

Bij arme mensen is het ritueel minder omslachtig. Maar de sociale functie is dezelfde (1).

Het kauwen op qat of khat geeft effect dat tussen cafeïne en amfetamine in ligt. Het middel stimuleert en werkt opwekkend. Gebruikers worden actief, moeheid en honger verdwijnen en ze praten makkelijker. De effecten treden na 60 minuten op en kunnen enkele uren aanhouden. Het meeste effect krijgt men als de bladeren binnen 48 uur worden genuttigd. Omdat qat alleen vers prettig werkt, wordt het hoofdzakelijk gebruikt in landen waar de struik groeit. Van de gedroogde bladeren kan overigens wel thee worden gezet.

Het werkzame bestanddeel in qat is het alkaloïde cathinone dat vooral in jonge verse bladeren zit. De chemische structuur van deze stof vertoont overeenkomsten met amfetamine. Een bijwerking kan diarree zijn. Na afloop kan het positieve gevoel omslaan in een negatieve depressieve stemming. De volgende dag kan je je lusteloos voelen.

 

 

Foto: www.bigpictureblog.info

De kans op verslaving is niet groot en nog het beste te vergelijken met die van koffie. Lichamelijk is het nauwelijks verslavend en in ieder geval veel minder dan amfetamine of cocaïne. Alleen bij langdurig gebruik in grote hoeveelheden, kan qat wel geestelijk verslavend worden. In dat geval kunnen bij stoppen ook milde onthoudingsverschijnselen optreden zoals: milde depressieve gedachten en lusteloosheid, vermoeidheid en slaapzucht (3).

De verslavingskans wordt beperkt door de gebruikswijze. Door het kauwen wordt de werkzame stof cathinone heel langzaam opgenomen. Ook zorgt het gebruik in gezelschap ervoor dat het risico op verslaving kleiner wordt.

De verslavingskans bij vluchtelingen in Nederland is groter. Het sociale verband waarin normaal gesproken gebruikt wordt, ontbreekt en mensen zitten in een moeilijke situatie. Hierdoor zijn ze geneigd om herhaaldelijk qat te gebruiken, als middel om het leed te verzachten.

Gebruik kost veel tijd en kan een slechte sociale situatie in standhouden. Ook komen er ruzies voor met partners die klagen over het veelvuldige qatgebruik.

In de literatuur blijkt dat veelvuldig gebruik samengaat met werkloosheid, problematische relaties en financiële problemen. Samengaan wil niet zeggen dat qat deze problemen veroorzaakt, maar het kan wel zo zijn dat qat problemen in stand houdt (4).

Het gebruik van qat veroorzaakt een verhoging van de bloeddruk, hartslag en ademhalingsfrequentie. De verhoging van de bloeddruk houdt aan tot 3 uur na het kauwen (5). Na langdurig gebruik kan er lichamelijke schade optreden zoals een hartinfarct, bronchitis, ontstekingen in het maag-darmstelsel, levercirrose  en tumoren in de mond (5). Onduidelijk is echter hoe groot het risico op lichamelijke schade is en of het vaak voorkomt (5).

In een recent rapport schat het Trimbos-instituut dat 10% van de gebruikers op een problematische manier gebruikt.

Voor meer informatie over de schadelijkheid van qat ten opzichte van andere middelen zie de vraag & Antwoord pagina Hoe gevaarlijk is qat in vergelijking met andere drugs?

De stof cathinone staat op lijst I van de Opiumwet en is dus verboden. De plant qat is op 5 januari 2013 op lijst II van de Opiumwet geplaatst waardoor het eveneens verboden is.

Er is nog geen onderzoek gedaan naar de gevolgen van het qatverbod. Een verbod heeft waarschijnlijk weinig zin omdat een verbod een sociale gewoonte niet zomaar uitroeit. Voor de gebruikers die niet problematisch gebruiken, betekent een verbod dat ze gecriminaliseerd gaan worden. Voor de 10% die wel problematisch gebruikt, is er nog geen plan om ze bij te staan.

Een verbod zal waarschijnlijk leiden tot andere aanvoerroutes. Ook kan gevreesd worden dat qat nu illegaal in kassen geteeld gaat worden. Tevens zal een klein deel van de problematische gebruikers overstappen naar gevaarlijker middelen zoals efedrine.

Qat gebruik onder Somaliërs in Nederland, 2010 Trimbos-instituut Utrecht

 

1. Drugs kruiden van hemel en hel
2. Khat gebruik in Europa. Drugs in beeld,  Nieuwsbrief van het Europees Waarnemingscentrum voor drugs en drugsverslaving.
3. D. Inaba, Uppers, Downers, All Arounders
4. De Jonghe, M. Qat gebruik onder Somaliërs in Nederland
5. Niessink, R. Overige stimulerende middelen. In Drugs en Alcohol. Gebruik, misbruik en verslaving. Houten 2008

 

Versie: juni 2020