Wat zijn de effecten en risico’s van het inhaleren van lijm, aanstekergas of andere vluchtige snuifmiddelen?

Een aantal producten bevat vluchtige stoffen die snel verdampen en ingeademd kunnen worden. Door vluchtige stoffen kun je in een roes raken. Het gaat hierbij om producten als: lijm, gas uit aanstekers, drijfgassen uit spuitbussen, benzine, vlekkenwater, verf- en lakverdunners en nagellak verwijderende stoffen. Het gebruik van deze stoffen is zeer schadelijk en risicovol. Vroeger bevatte lijm oplosmiddelen als trichloorethyleen en tolueen. Inmiddels mag lijm deze stoffen niet meer bevatten. De stoffen zijn vervangen door minder riskante stoffen.

Klik op een link om direct naar dit onderwerp te gaan:

Gebruik in Nederland

Gebruik van vluchtige stoffen komt met uitzondering van poppers en lachgas in Nederland vrijwel niet voor. In Nederland zijn alternatieven makkelijk beschikbaar waardoor niet uitgeweken wordt naar de gevaarlijke oplosmiddelen. Recent onderzoek naar het gebruik is er niet, omdat het in algemeen onderzoek te weinig naar voren komt om er in het onderzoek op te concentreren.

Terug naar boven

Soorten vluchtige stoffen

Er zijn meerdere vluchtige stoffen die een roes kunnen veroorzaken. Ze kunnen als volgt ingedeeld worden

  1. Vluchtige oplosmiddelen zoals tri, tolueen, aceton, chloroform, methanol.
  2. Drijfgassen uit spuitbussen (verfspuitbussen) en gassen uit aanstekers.
  3. Medische gassen zoals ether, lachgas.
  4. Nitraten zoals poppers.

1. Vluchtige oplosmiddelen

  • Tri: zat vroeger in lijm, tapijtreininger en verfverwijderaar, maar mag niet meer aan consumenten verkocht worden;
  • Tolueen: zit in benzine, smog, thinner maar ook in huishoudproducten als lijm, (metaal) verf, anti roestmiddelen, zilverpoets en nagellak
  • Aceton: zit in nagellakremover.
  • Chloroform: werd ooit gebruikt als verdovingsmiddel. Zit ook in kleurstoffen en pesticiden. Wordt ook gebruikt om plexiglas te lijmen.
  • Methanol: zit in spiritus en antivries

2. Drijfgassen

Drijfgassen zetten vloeistoffen in spuitbussen onder druk. Drijfgassen zijn bijvoorbeeld propaan/butaan mengsels. Dit zit onder andere in aanstekergas. Ook ‘anti-stof’-spray (anti-dust spray) bevat zo’n drijfgas (zoals 1,1-difluorethaan).

3/4. Medische gassen en nitraten

Medische gassen en nitraten hebben een hele andere werking en ook andere risico’s dan vluchtige oplosmiddelen en drijfgassen. Zie info over deze stoffen bij ether, lachgas, poppers.

Terug naar boven

Gebruikswijze

Vluchtige stoffen kunnen ingeademd (geïnhaleerd) worden door de neus of mond.

Er zijn verschillende manieren:

  1. Rechtstreeks vanuit de verpakking inhaleren.
  2. Spuiten in de mond of neus.
  3. Huffing: het drenken of besprenkelen van een lapje met vluchtige stof en via de neus inhaleren. Soms houdt men een hele lap tegen het gezicht zodat niets verloren gaat.
  4. Het besprenkelde lapje in de mond doen en inhaleren.
  5. Bagging: de vluchtige stoffen of het besprenkelde materiaal in een zak doen en vanuit de zak inhaleren. Of vanuit een ballon.
  6. Het over het hoofd trekken van een plastic zak en de vluchtige stoffen erin spuiten (zeer riskant).

De gebruiksmethoden zijn ongezond. Het rechtstreeks in de mond spuiten beschadigt het weefsel, vergroot de druk in de longen en de longen kunnen erdoor bevriezen. Bij het over het hoofd trekken van een plastic zak kun je stikken, zeker als de gebruiker bewusteloos raakt.

Terug naar boven

Wat zijn de effecten?

Na inademing hebben deze middelen vrijwel direct effect. De effecten treden 7 tot 10 seconden na inademing op en duren meestal enkele minuten. Gebruikers weten de effecten te verlengen door voortdurend te inhaleren. Gebruikers raken in een roes die enigszins vergelijkbaar is met alcohol.

Effecten:

  • Duizeligheid
  • Desoriëntatie
  • Licht gevoel in hoofd
  • Onduidelijke spraak
  • Onzekere gang
  • Suf en slaperig
  • Soms opwinding/prikkelbaarheid

Bij hogere dosissen:

  • Bedwelming
  • Soms in slaap vallen
  • Bewegingsstoornissen
  • Geheugenverlies
  • Verlies van controle, vergelijkbaar met dronkenschap
  • Soms kleurrijke hallucinaties
  • Onregelmatige ademhaling

Terug naar boven

Opname, werking en afbraak

Vluchtige stoffen komen via de longen in het bloed terecht. Het hart brengt het bloed met de vluchtige stoffen direct naar de hersenen en andere organen.

Vluchtige stoffen hebben over het algemeen een remmend effect op de werking van het centrale zenuwstelsel. In de hersenen worden waarschijnlijk het dopamine systeem beïnvloed en afgifte van de neurotransmitter GABA gestimuleerd (1). GABA heeft een remmende invloed op het centrale zenuwstelsel. Ook middelen zoals alcohol en GHB werken op dit deel van de hersenen.

Vluchtige stoffen worden voor een deel weer uitgeademd. Dat is soms goed te ruiken. Wat niet uitgeademd wordt, wordt uitgescheiden door de nieren.

Terug naar boven

Risico’s

De risico’s van vluchtige stoffen kan je onderverdelen in:

Acute risico’s

  1. Hartritmestoornissen, sudden sniffing death syndrome (SDDS)
  2. Verstikking
  3. Beschadigen van weefsel
  4. Verbrandingen
  5. Agressie

1. Hartritmestoornissen, sudden sniffing death syndrome (SSDS)

Mengsels van butaangas en propaangas worden gebruikt als drijfgassen in spuitbussen en drijfgassen bijvoorbeeld in verfspuitbussen, spuitbussen met haarlak en in aanstekers. Deze kunnen ernstige hartritmestoornissen veroorzaken waaraan je kunt overlijden. Dit kan al gebeuren bij eenmalig gebruik. Een onderzoek uit Engeland onder 1000 overleden vluchtige stoffen-snuivers toonde aan dat 20% voor de eerste keer had gebruikt (1). Het wordt wel het ”sudden sniffing death syndrome” genoemd.

2. Verstikking

Bepaalde gebruiksmethoden zijn riskant. Zeker de methode waarbij de zak over het hoofd getrokken wordt waarna de vluchtige stof in een plastic zak wordt gedaan. Als de persoon bewusteloos raakt en geen kans ziet de zak van zijn hoofd te trekken, kan hij stikken. Ook de methoden waarbij voortdurend uit een plastic zak geïnhaleerd wordt kan tot verstikking leiden. Ook kan een persoon in zijn braaksel stikken als hij bewusteloos raakt. Tenslotte kunnen bij zeer veel gebruik verlammingsverschijnselen optreden, ook van de ademhalingsspieren. Dan staat de ademhaling stil en houdt het hart ermee op.

3. Beschadigen van weefsel

Bij inademen van vluchtige stoffen zoals aanstekergas kunnen bevriezingsverschijnselen ontstaan. Het gas is zeer koud. De luchtpijp kan zwellen waardoor iemand kan stikken. Ook kunnen de longen bevriezen.

4. Verbrandingen

Vele oplosmiddelen zijn brandbaar en met lucht gemengd ontplofbaar. Bij de doodsoorzaken door gebruik van oplosmiddelen speelt verbranden een groter rol. Een onderzoek meldde dat 26% van de doodsoorzaken hieraan te wijten was (1).

5. Agressie

Sommige gebruikers worden tijdens gebruik zeer opgewonden en agressief. De persoon is naderhand volledig vergeten wat er tijdens de roes is gebeurd.

6. Overdosis

Zet men gebruik voort dan kan verlies van bewustzijn optreden. Uiteindelijk kunnen verlammingsverschijnselen optreden, ook van de ademhalingsspieren. Dan staat de ademhaling stil en houdt het hart ermee op. Het gebruik kan dus zeer risicovol zijn, je kan er direct aan overlijden, zoals bij butaangas (aanstekergas).

Langetermijnrisico’s

1. Neurologische schade en schade aan hart nieren en longen

Chronisch gebruik kan ernstige lichamelijks schade met zich meebrengen. Mensen die vanuit hun beroep met deze stoffen te maken krijgen moeten voorzorgsmaatregelen nemen.

2. Verslavingskans

Geestelijke afhankelijkheid lijm en snuifmiddelen
Gebruikers van lijm en snuifmiddelen kunnen naar het middel gaan verlangen.

Tolerantie lijm en snuifmiddelen
Bij veel stoffen treedt tolerantie op. Na 3 maanden gebruik kan tolerantie al een rol gaan spelen. Na drie jaar gebruik nemen veel gebruikers al meerdere malen de oorspronkelijke dosis.

Onthoudingsverschijnselen lijm en snuifmiddelen
Er zijn milde onthoudingsverschijnselen bij lijm en snuifmiddelen zoals: angst, slapeloosheid, duizeligheid en misselijkheid.

3. Overig

Bij mensen die lang gebruiken zie je verder:

  • gewichtsverlies
  • onoplettendheid
  • desoriëntatie
  • depressie
  • spierzwakte
  • geïrriteerdheid

Risico’s van de verschillende stoffen

Tolueen Een uiterst gevaarlijke stof is bijvoorbeeld tolueen. Tolueen zat in lijm voor modelbouw, verf- en nagellakverwijderaars, thinner en verfspuitbussen. Chronisch gebruik levert neurologische schade op. Evenwicht, gehoor-en gezichtsfuncties worden aangetast. Ook kunnen lever- en nierbeschadigingen optreden. Er zijn ook studies die erop wijzen dat vluchtige stoffen zoals bijvoorbeeld tolueen het omhulsel van zenuwen zou kunnen aantasten vergelijkbaar met multiple sclerosis. (Bron: NIDA, Researchreport Inhalant Abuse).

Trichloorethyleen Een stof als trichlorethyleen (zat in vlekverwijderaars) kan levercirrose, hartritmestoornissen en neurologische schade opleveren (2).

Butaan/propaanmangsels Butaan en propaan kunnen tot dodelijke hartritmestoornissen leiden. Drijfgassen kunnen ook tot leverschade leiden (2).

Benzinedampen Het inhaleren van benzinedampen kan tremoren en verlamming tot gevolg hebben. (3).


Terug naar boven

Risico’s beperken

Het gebruik van vluchtige stoffen is zeer riskant en zeer giftig. Er zijn nauwelijks manieren om de risico’s te beperken.

Het rechtstreeks in de mond spuiten of een zak over je hoofd trekken zijn erg riskante gebruiksmethoden. Ook het gebruik in de buurt van vuur is riskant. Verder zou men af moeten zien van het gebruik van spuitbussen en moet men niet op gevaarlijke plekken gebruiken zoals bij water of op daken vanwege het risico op vallen.

Terug naar boven

De wet

Vluchtige stoffen kunnen in middelen zitten die vrij verkrijgbaar zijn. Wel zijn inmiddels een aantal stoffen verboden in consumenten-artikelen. Tri mag niet meer aan consumenten verkocht worden. Tolueen mag niet meer gebruikt worden gebruikt worden in lijm en in verfspuitbussen. De Voedsel- en WarenAutoriteit controleert winkels op producten en bekijkt of zij deze stoffen bevatten. Worden ze gevonden dan moet de verkoop gestaakt worden.

Terug naar boven

Bron

1 Niessink, R. In: Drugs en Alcohol. gebruik misbruik en verslaving
2 NIDA, research report Inhalant Abuse
3 Uppers, downers all arounders, 2000

Versie: juni 2020