Wat is atropine?
Atropine is een stof die voorkomt in plantensoorten als alruin, bilzekruid, doornappel en wolfkers. Rijpe bessen van een wolfkers kunnen wel 2 mg atropine bevatten. Atropine kan ook in de farmaceutische industrie geproduceerd worden, het is dan een wit poeder. Het wordt o.a. gebruikt in oogdruppels. In 1997 werden meerdere XTC-tabletten gevonden met atropine. Nadien is het niet meer gevonden totdat het in 2004/2005 opdook in cocaïne en later nog een keer in 2018. Recreatief gebruik van atropine bevattende producten raden we vanwege de vele bijwerkingen en risico’s af.
Wat doet het?
Atropine wordt zeer zelden gebruikt om waarnemingsveranderingen of tripeffecten te krijgen. Vanwege de vele en onaangename bijwerkingen komt recreatief gebruik slechts zelden voor. Atropine blokkeert de werking van de stof acetylcholine (een neurotransmitter) in het hele lichaam. Daardoor nemen de speeksel- en zweet productie af en wordt de beweeglijkheid van maag-darm kanaal minder. De pupillen verwijden zich waardoor men geen diepte meer kan zien. Verder nemen bloeddruk en hartslag toe. Ook is er sprake van onrust, paniek en verwardheid. Tenslotte kunnen afhankelijk van de dosis waarnemingsveranderingen en echte hallucinaties ontstaan.
Met cocaïne wordt atropine nog gevaarlijker. Bloeddruk en hartslag worden dan nog meer opgejaagd. Ook kunnen beide stoffen de lichaamstemperatuur verhogen.
Medische toepassingen
Atropine heeft een aantal medische toepassingen. Oogartsen gebruiken atropine voor praktische redenen. Doordat atropine de pupillen verwijdt kan een oogarts het netvlies beter bekijken. Men geeft het ook wel als medicatie vooraf, bij een narcose. Het doel is dan om de speekselproductie van de patiënt te verminderen. Ook kan het gebruikt worden bij een zeer lage hartslag in de acute fase van een hartinfarct. Tenslotte is er een toepassing als antistof bij bepaalde vergiftigingen bijvoorbeeld bij insecticiden en oorlogsgassen.
Atropine als versnijding
In 1999 werd Atropine aangetroffen in meerdere XTC-tabletten. In 2004/2005 zijn in Nederland maar ook in de rest van Europa cocaïne monsters gevonden die atropine bevatten. In Nederland zijn toen circa twintig mensen met vergiftigingsverschijnselen opgenomen in Lelystad, Roosendaal, Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Dat is ook gebeurd in België, Frankrijk en Italië wat het totale aantal bekende slachtoffers binnen Europa op ruim vijftig bracht. Gezien de giftigheid van atropine kan een kleine dosis (10 mg 1% van een gram cocaïne) al fataal aflopen.
In 2018 werd het weer een korte tijd in cocaïne aangetroffen. Dit keer vooral in regio Rotterdam en Brabant.
Symptomen van overdosis
Atropine heeft bij zeer geringe dosissen al onaangename effecten. Bij kinderen is 1.6 milligram fataal gebleken. Oraal (via de mond ingenomen) kunnen bij 5 milligram al ernstige bijwerkingen optreden en bij 10 mg al coma. Bij het eten van planten of bessen die belladonna-alkaloïden bevatten ziet men de volgende effecten optreden:
Meer dan 0,5 milligram belladonna alkaloïde:
- droge mond
- verminderde zweetproductie
Meer dan 1 milligram:
- wijde pupillen,
- dorst
- versnelling van de hartslag.
Meer dan 5 milligram:
- mogelijk al ernstige intoxicatie
- onrust
- hoofdpijn
- droge/warme huid
- moeilijk kunnen plassen
- snelle/zwakke pols
- opwinding, hallucinaties, koorts.
Meer dan 10 milligram:
- coma
- ernstige ademhalings- en hartritme stoornissen.
Het handboek van acute vergiftigingen noemt de volgende symptomen: verwijding van pupil, droge slijmvliezen en huid, koorts, snelle hartwerking, hoofdpijn, verwardheid, opwinding en hallucinaties. Bij ernstige vergiftigingen kunnen coma, ademhalingsproblemen, toevallen, hoge bloeddruk en later ook lage bloeddruk optreden.
De toxische werking van atropine verschilt per persoon en per manier van inname. Voor meer uitgebreide informatie over de werking van atropine zie deze pagina.
De Wolfkers
De Wolfkers is een plant die wel 1 meter hoog kan worden en in midden- en zuid Europa groeit. Vooral bessen van de plant Wolfkers kunnen veel atropine bevatten maar ook de overige plantendelen bevatten atropine. Rijpe bessen kunnen wel tot 2 mg atropine bevatten.
De bessen zijn uiterst giftig. 3 tot 4 bessen zijn dodelijk voor kinderen maar er zijn kinderen die stierven na het eten van een halve bes. Volwassenen die gevoelig zijn voor atropine, sterven al na het eten van 10 bessen.
In de naamgeving zijn er talloze verwijzingen naar de giftigheid van de stof. In de Griekse mythologie was Atropa de doodsgodin die de levensdraad doorknipte en in het Engels noemt men de plant wel “deadly nightshade”.
Atropine vergroot de pupillen waardoor ogen mooier worden maar waardoor je ook slechter gaat zien. Vroeger druppelden vrouwen wel het sap van de wolfkers in hun ogen. Vandaar de naam bella donna, wat mooie dame betekent. Cleopatra heeft er haar naam aan te danken.
Bronnen
- Pharmacology volume 248, issue 1 pp 57-61
- RIVM rapport – Smartshops
- Mededeling apotheker Jellinek
- Behandeling van acute vergiftigingen – Bohn Stafleu Van Loghum
- AnneTanne.be
- Farmacotherapeutisch Kompas – CVZ
- UMC
Versie: oktober 2020
